غربال‌گری حوزه‌های آبخیز استان اردبیل بر اساس آسیب پذیری سیل

در سال‌های اخیر جهان با پدیده‌های زیادی روبه‌رو بوده است. از بین پدیده‌های طبیعی، سیل به‌دلیل تاثیرات نامطلوب آن توجه زیادی را به خود جلب کرده است. بیش از نیمی از تخریب و خسارات ناشی از سیل جهانی در قاره آسیا رخ می‌دهند که باعث تلفات جانی، آسیب به زیرساخت‌ها و ایجاد رعب و وحشت در جوامع نیز می‌شوند. افزایش تاب‌آوری برای سیستم‌های شهری جهت مقابله و به‌حداقل رساندن خطرات پدیده سیل حیاتی است. این موضوع مسلماً در ایران اهمیت بیش‌تری دارد، چراکه افزایش فراوانی سیل یک نگرانی قابل‌توجه برای بسیاری از مناطق این کشور است. علی‌رغم وجود پژوهش‌های زیاد در ایران، هنوز مسئله آسیب‌پذیری حوزه‌های آبخیز به‌طور جامع و چندبعدی توسط جامعه علمی پوشش داده نشده است. بنابراین، پژوهش حاضر باهدف سنجش آسیب‌پذیری سیل در 26 حوزه‌ آبخیز استان اردبیل بر اساس 19 معیار و 3 عامل مختلف برنامه‌ریزی‌شده است. برای محاسبه معیارها از داده‌های هواشناسی و هیدرولوژی، لایه‌های اطلاعاتی و نقشه‌های قابل‌دسترس، سالنامه‌های آماری و مطالعات پیشین بهره گرفته شد. هم‌چنین، از روش آنتروپی شانون برای وزن‌دهی معیارها و از روش ویکور برای رتبه‌بندی حوزه‌های آبخیز از نظر سه عامل در معرض قرارگیری، حساسیت و تاب‌آوری و نیز آسیب‌پذیری سیل استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که از نظر عامل در معرض قرارگیری، حوزه‌های آبخیز مشیران، فیروزآباد و گیلانده، از نظر عامل حساسیت، حوزه‌های آبخیز هیر، باروق و لای بالاترین رتبه را به‌خود اختصاص دادند. علاوه بر این، حوزه‌های آبخیز پل سلطانی، حاج‌احمدکندی و باروق دارای تاب‌آوری بسیار زیاد در برابر سیل به‌ترتیب با رتبه‌ 1 تا 3 هستند. نتایج رتبه‌بندی آسیب‌پذیری سیل نیز نشان داد که حوزه‌های آبخیز دوست بیگلو، مشیران و سامیان با رتبه‌های 1، 2 و 3 بیش‌ترین آسیب‌پذیری را دارند.

screening watersheds of ardabil province concerning flood vulnerability

in recent years, the world has faced many challenges. among the natural phenomena, the flood effect has attracted a lot of attention due to its adverse effects. more than half of the destruction and damage caused by global flooding occurs in the asian continent, which causes loss of life, damage to infrastructure, and creates conditions of panic in communities. increasing resilience is critical for urban systems to cope with and minimize the risks of flooding. this issue is certainly more important in iran because the increase in the frequency of floods is a significant concern for many regions of this country. in iran, despite the existence of much research, this issue has not yet been fully covered by the scientific community. therefore, the current research is planned with the aim of measuring flood vulnerability in the 26 watersheds of ardabil province based on 19 criteria and three different factors. to calculate the criteria, the meteorological and hydrological data, shape files, accessible gis maps, statistical yearbooks, and previous studies were used as well. in addition, shannon’s entropy was used for criteria weighting and the vikor method was used for watershed ranking based on the exposure, sensitivity, resilience, and flood vulnerability. the results showed that mashiran, firozabad, and gilandeh watersheds in terms of exposure factor, and hir, barogh, and lai watersheds in terms of sensitivity factor had the highest ranks. moreover, in terms of resilience factor, polesoltani, hajahmedkandi, and barogh watersheds are highly resilient against floods respectively with ranks of 1 to 3. the results of flood vulnerability ranking also showed that doost bigloo, mashiran, and samian watersheds are the most vulnerable with ranks 1, 2, and 3.