بررسی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر عدم مشارکت جوامع روستایی در طرح‌های آبخیزداری (پژوهش موردی: حوضه اسدلی، استان خراسان شمالی)

‌اجرای موثر و کم‌هزینه‌تر طرح‌ها، حفاظت از پروژه‌ها و نیز مرمت آتی سازه‌ها نیازمند مشارکت ذینفعان در تمامی مراحل مطالعاتی، اجرایی، پایش، ارزیابی و نگهداری آن‌هاست. از این‌رو، شناسایی و طبقه‌بندی شاخص‌ها و زیرشاخص‌های موثر بر مشارکت مردمی و ارتقای آن‌ها در اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری دارای اهمیت بسیاری است. بر همین اساس، ‌هدف از پژوهش حاضر ارزیابی مقایسه ای عوامل موثر بر عدم مشارکت مردم از دیدگاه آبخیزنشینان و نیز کارشناسان در حوضه اسدلی بجنورد است. در این پژوهش، عوامل موثر بر عدم مشارکت مردم در طرح های آبخیزداری در قالب چهار شاخص اقتصادی، اجتماعی، آموزش و ترویج و طراحی-اجرا و 15 زیرشاخص طبقه بندی شدند. در ادامه با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی و نیز آزمون فریدمن، شاخص‌ها و زیرشاخص های موثر بر عدم مشارکت مردمی در طرح‌های آبخیزداری از دیدگاه خبرگان (19 نفر) و بهره‌برداران (31 نفر) اولویت‌بندی شدند. سنجش پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ تعیین شد. مقدار آلفای کرونباخ به‌دست‌آمده (0.752= α) نشان داد که ابزار اندازه‌گیری (پرسش‌نامه) از پایایی مناسبی برخوردار است. هم‌چنین، نتایج نشان داد که از منظر خبرگان و بهره برداران، شاخص‌های اقتصادی و طراحی-اجرا نقش بیش‌تری در عدم مشارکت مردم نسبت به سایر شاخص‌ها در منطقه‌ مورد بررسی دارند. کارشناسان و جوامع محلی در خصوص عوامل موثر بر عدم مشارکت در پروژه‌های آبخیزداری در برخی موارد از جمله در زمینه اختلاف قومی و محلی، عدم امکان صدور حق بهره برداری، عدم وجود دانش بومی افراد محلی در زمینه آبخیزداری و دیربازده بودن طرح های آبخیزداری هم‌نظر بودند. نکته قابل‌توجه، اهمیت نسبی گویه عدم توجه به نیروهای محلی در اجرای پروژه از دیدگاه  هر دو گروه (رتبه 4 از نظر جوامع محلی و رتبه 5 از نظر کارشناسان) است. نتایج رتبه‌بندی زیرشاخص ها از منظر کارشناسان و جوامع محلی نشان داد که عدم وجود قوانین مشخص برای حمایت از مشارکت‌های مردمی در طرح‌های آبخیزداری بیش‌ترین اهمیت و نیز گویه تمرکز قدرت تصمیم‌گیری  در مرکز از اهمیت بالایی برخوردار است. با این‌حال بیش‌ترین اختلاف میزان اهمیت عوامل از منظر دو گروه کارشناسان و جوامع محلی، مربوط به زیرشاخص های نادیده گرفتن منافع مردم به عنوان انگیزه اقتصادی مستقیم و عدم مشورت با جوامع محلی در نیازسنجی پروژه است.

investigating and prioritizing factors affecting the non-participation of rural societies in watershed management projects (case study: asadli watershed, north khorasan provience)

effective and less expensive implementation of plans, protection of projects, and future restoration of structures require the participation of stakeholders in all stages of study, implementation, monitoring, evaluation, and maintenance. therefore, identifying and classifying indicators and sub-indices that affect people’s participation and promoting them in the implementation of watershed and aquifer projects is very important. to this end, the objective of this research is to comparative evaluation of factors affecting people’s non-participation from the point of view of watershed residents and also experts in the asadli watershed, bojnord. in this research, factors affecting people’s non-participation in watershed projects were classified in the form of four economic, social, education-extension, and design-implementation indicators and 15 sub-indices. in the following, from the point of view of experts (19 people) and stakeholders (31 people), the indicators and sub-indices affecting people’s non-participation in watershed management projects were prioritized using the fuzzy hierarchical analysis process (fhap) and the friedman test. the reliability measurement of the questionnaire was determined via cronbach’s alpha test. the obtained cronbach’s alpha value (= α 0.752) showed that the measuring tool (questionnaire) has good reliability. the results showed that from the point of view of experts and stakeholders, economic indicators and design-implementation have a greater role in people’s non-participation than other indicators in the region under investigation. experts and local societies were of the same opinion regarding the factors affecting non-participation in watershed projects in some cases, including in the field of tribe and local people differences, impossibility of issuing exploitation rights, lack of indigenous knowledge of local people in the field of watershed management, and ”late return of watershed projects. a noteworthy point is the relative importance of the sub-index lack of attention to local forces in the implementation of the project from the point of view of both groups (rank 4 and 5 according to local societies and experts, respectively). the ranking results of the sub-indices from the perspective of experts and rural societies showed that the lack of specific laws to support people’s participation in watershed management projects is the most important and also the sub-index concentration of decision-making power in the center is of great importance. however, the biggest difference in the importance of the factors from the perspective of two groups of experts and local communities is related to the sub-indices of ignoring people’s interests as a direct economic incentive and” lack of consultation with local societies in project needs assessment.