سامانه‌های سطوح آبگیر کوچک‌مقیاس و نهال‌های مثمر: راهبردها و چالش‌های پژوهشی

استفاده از سطوح آبگیر مدیریت شده برای کاشت نهال‌های مثمر علاوه بر کمک در استفاده‌ی بهینه از رواناب و حفاظت آب و خاک، به تولید محصولات کشاورزی و باغی نیز کمک خواهد کرد. بر همین اساس این موضوع و پژوهش در مورد نوع سامانه‌ها و بررسی چگونگی اثر آن‌ها در استقرار و رشد نهال‌های مثمر در استان‌های کشور به‌ویژه در استان‌هایی مانند زنجان، آذربایجان شرقی، کرمانشاه و مرکزی مد نظر قرار گرفته است. از این رو در این مقاله به بررسی مقالات داخلیِ منتشر شده‌ی مرتبط طی شش سال اخیر پرداخته شد تا ضمن کنکاش در مورد نتایج منتشره رهیافت‌های این بررسی نیز به‌صورت تحلیلی ارائه شود. در مورد ارجحیت سامانه‌های سطوح آبگیر باران در تولید رواناب و اثر بر عوامل فتوسنتزی در ارتقای وضعیت رویشی نهال‌های مثمر، مبتنی بر نتایج منتشر شده می‌توان اظهار نظر قطعی ارائه کرد اما در مورد ارجحیت تیمارهای مورد بررسی به‌دلیل جامع نبودن پژوهش‌های صورت گرفته امکان ارائه‌ی دستورالعمل و اظهار نظر قاطعی وجود ندارد. از طرفی اکثر مطالعات داخلی عمدتا به تاثیر مطلوب سامانه‌ها بر خصوصیات رویشی نهال‌های مثمر از جمله قطر و ارتفاع تاکید داشته‌اند اما در مورد اثر سامانه‌ها بر عوامل فتوسنتزی با توجه به اندک مستندات علمی گزارش شده که نتایج مطابق بر هم نیز ندارند، نمی‌توان به یک نتیجه‌گیری جامع اشاره کرد. همچنین علی‌رغم این‌که اکثر مقالات و نتایج منتشر شده در این زمینه از سوی پژوهشگران مراکز استانی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بوده است اما به‌دلیل مواردی چون محدود بودن نتایج به داده‌های یک تا سه ساله، عدم استفاده از دستورالعملی مشابه در ایجاد تیمارهای مختلف سامانه‌ها و بررسی اثر آن‌ها، عدم توجه به طراحی سامانه‌ها مبتنی بر نوع نهال، فواصل و رژیم بارندگی هر منطقه، توجه نکردن به حجم بهینه‌ی آب مورد نیاز در هر سامانه و عدم اهتمام پژوهش‌ها در راستای تولید دستورالعمل‌های مدیریتی و اجرایی در مقیاس ملی، منطقه‌ای اقلیمی و حتی استانی، امکان ایجاد توصیه‌های مدیریتی و اجرایی ناشی از پژوهش‌های مذکور را با چالش مواجه کرده است. بر همین اساس امید است در مسیر قابل اتکا و امیدوار کننده‌ای که از سوی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مشخصا پژوهشکده‌ی حفاظت خاک و آبخیزداری آغاز شده است این موارد در آینده مد نظر مدیران و دست‌اندرکاران پژوهشی و اجرایی این سازمان و مراکز استانی مربوطه قرار گیرد.

Micro-Catchment Rain Water Harvesting Systems and fruit seedlings: Strategies and Research challenges

The use of RainWater Harvesting (RWH) systems for fruit seedling planting in addition to helping to make optimal use of runoff and soil and water conservation, will also help the production of agricultural and horticultural products. Accordingly, this study has focused on the investigation of the effects of RWH systems on the growth of fruit seedlings and their establishment, especially in Zanjan, East Azerbaijan, Kermanshah, and Markazi provinces. For this purpose, all relevant domestic published papers over the last six years have been reviewed to provide an analytical overview of the published results. Although based on the literature review, there is reliable evidence in RWH systems efficiency in runoff production and the positive effect of such systems on photosynthetic activities and consequently fruit seedlings, there is insufficient evidence to select the most effective treatment of the RWH systems. Also, the results of most of the studies have shown some improvements in collar diameter growing and height of the seedlings, but there is no comprehensive conclusion on the positive effect of RWH systems because of the insufficient studies with inconsistent published results in this field. Although the studies have been conducted by some provincial research institutes under the supervision of Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), the creation of management and executive recommendations resulting from such research is hampered by some weaknesses in the designed research plan. On the other hand, short data collection period (only 13 years), use of different guidelines for designing the RWH systems, designing the RWH systems without given consideration to species of seedlings, the rainfall regime, and intervals, and the optimum volume of water needed to collect in each system are the weaknesses of the conducted researches, which hamper designing managerial and necessary plans using the results to overcome some problems of water deficit in Iran. Regardless of the aforementioned weaknesses, it is hoped that the promising route initiated by the AREEO and especially its affiliated Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI) finally leads to national benefits for water resource management and agricultural production.