پهنه‌بندی زمین شناسی مناطق مستعد برای ایجاد و گسترش بندسارها در منطقه بیرجند

استان خراسان از جمله مناطقی است که در آن، کشت دیم زار به دلیل بارش کم، امکان پذیر نیست و لذا بندسار شیوه سنتی موثر در منطقه برای کشت سیلابی به حساب می آید. محدوده مورد مطالعه در برگیرنده نقشه چهارگوش زمین شناسی بیرجند در مقیاس 1:250000 است. این منطقه، شهر بیرجند و مراکز جمعیتی متعدد از جمله سربیشه، دستگرد، حاجی آباد، مرک، نوفرست، گیو، ماژان، خوسف، برمینگ، سرچاه شور و سهل آباد را در بر می گیرد. این مطالعه بر اساس بازدیدهای میدانی، بررسی های دورسنجی و پردازش تصاویر ماهواره ای گوگل ارث و پردازش اطلاعات پایه در محیط arc gis انجام شده است. در این تحقیق، ابتدا بر اساس تنوع سازندهای زمین شناسی، میزان نفوذ پذیری، درجات فرسایش پذیری و نوع بار رسوبی تولیدی هر یک از واحدهای سنگی مشخص گردید. سپس مکان یابی مناطق مستعد احداث و توسعه بندسار بر اساس نقش کمی و کیفی سازندهای زمین شناسی صورت گرفت. بر اساس پردازش تصاویر گوگل ارث منطقه مورد مطالعه، میزان مساحت گستره بندسارهای شناسایی شده منطقه، 24000 هکتار برآورد شد. وسعت مناطق دشتی و مخروط افکنه ای منطقه که مکان مناسبی برای توسعه بندسارها هستند به میزان 658222 هکتار محاسبه گردید که حدود 42.07 درصد منطقه را پوشش می دهد. با مقایسه این ارقام چنین استنباط می شود که تنها 3.65 درصد از عرصه آبرفتی و دشتی در منطقه تاکنون تحت احداث و بهره برداری بندسارها قرار گرفته است. واحدهای سنگی به لحاظ شدت فرسایش پذیری و نوع بار رسوبی تولیدی، به طبقات مناسب، تا حدودی مناسب، نا مناسب و خیلی نا مناسب طبقه بندی شدند که بر اساس نتایج آن می توان دریافت که بیش از 75 درصد سازندهای مناطق بالادست از پتانسیل نا مناسب و خیلی نا مناسب برخوردارند و تنها 25 درصد نواحی باقی مانده دارای اثرات مثبت برای احداث بندسارها می باشند. لذا بایست با در نظر گرفتن عامل زمین شناسی و تلفیق با سایر عوامل از جمله شیب منطقه و میزان وقوع سیلاب آبراهه ها نسبت به تعیین مناطق توسعه بندسارها اقدام جامع به عمل آورد.

Investigating the geological potential of the Birjand area for establishing and extending flood farms (Bandsar)

Khorasan Province is one of the areas in which it is not possible to cultivate farmlands because of low rainfall, and hence, flood farms (bandsar in local dialect) are considered an effective traditional method for flood cultivation in the region. We used a geological map of Birjand at a scale of 1: 250,000 to select the study area. This area includes the city of Birjand and numerous population centers such as Sarbisheh, Dastgerd, Hajiabad, Morak, Naferest, Giv, Mazhan, Khosf, Berming, Sarchah Shour, and Sahl Abad. In this research, based on the diversity of geological formations, the degrees of erodibility and the type of sediment load produced by each rock unit were determined. Then, appropriate areas for the development of bandars were located based on the quantitative and qualitative role of geological formations. Based on the processing of Google Earth images from the study area, the area covered by bandsars in ​​the region was calculated to be 24,000 hectares. The plains and alluvial fans of the region, which are potential locations to develop flood farms, are estimated at 658222.2 hectares, covering about 42.07% of the total area. By comparing these figures, it is estimated that only 3.65% of alluvial fans and plains in the region have been under construction and utilization for bandsars. The rock units were classified into appropriate, semiappropriate, inappropriate and very inappropriate based on the severity of erodibility and the type of sediment load produced. Based on the results, it can be concluded that more than 75% of the formations in the upstream areas have poor potential and only 25% of the remaining districts have the potential for establishment of bandsars. Therefore, considering geology and other factors such as slope and occurrence of flood waters, it is necessary to take comprehensive measures to determine areas suitable for development of bandsars.