دانش بومی دربند و کش‌بند، واحد اقتصادی خانوار در بشاگرد هرمزگان

امروزه توجه به دانش بومی در زمینه آب و خاک، به دلیل کارکردهای ویژه و اطمینان از سازگاری بالا و حفظ توازن بوم شناختی و همچنین همراهی و همکاری مردمی از اهمیت بسزایی برخوردار است. مردم استان هرمزگان نیز با توجه به محدودیت های اقلیمی و خشکی محیطی این خطه، از دیرباز اقدامات مختلفی را در زمینه بهره برداری از منابع آب و خاک و استحصال آب باران، انجام داده اند. از نمونه های بارز آن می توان به سازه های دربند و کش بند در نواحی شرقی این استان اشاره کرد که امروزه به عنوان واحد اقتصادی خانوار در منطقه بشاگرد هرمزگان از آنها نام برده می شود. دربند[1] و کش بند[2] از دسته سازه های سنتی و بومی آبخیزداری هستند که توسط بومیان هرمزگانی در آبراهه های مناطق کوهستانی جهت ایجاد بستر کشت و زرع احداث می گردند. این گونه بندهای کوتاه واحدهای معیشت مردم محلی به شمار می روند و در نظام حقوق عرفی محلی آبراهه ها و دره های سبز شده با احداث دربندها و کش بندها دارای مالک مشخص و صاحب حق و حقابه می باشد. دربندها به صورت چکدام های عرضی کوتاه و عمود بر جریان آب با بلندای تقریبی 1 تا 1.5 متر احداث می شوند و پس از رسوبگذاری و کاشت گیاه افزایش بلندای این سازه ها امکان پذیر می باشد. نتیجه ساخت کش بندها ایجاد اراضی جدید و بستر کشت مناسب در حاشیه رودخانه ها، همراه با حفظ نم، در خاک پشت آن می باشد. دربندها و کش بندها عمدتا از جنس خشکه چین بوده و با مصالح سنگ ساخته می شوند، هر چند دربندهای بلند به بلندی 2.5 تا 3 متر با سنگ و سیمان احداث می گردند. نخل، سیر و مرکبات از اقلام شاخص محصولات کشاورزی است که در دربندها و کش بندها کشت می شوند. شهرستان بشاگرد در حوضه آبخیز سد های مخزنی جگین و گابریک و همچنین بخش هایی از شهرستان میناب، دارای بیشترین گسترش دربند و کش بند می باشد. تعدیل سرعت سیلاب، کاهش فرسایش خاک، مهار رسوب، تولید زمین زراعی، تغذیه چشمه های پایین دست از اندوخته آب در رسوبات پشت بند و تامین رطوبت مورد نیاز کشت از اهداف و اثرات احداث سازه های بومی دربند و کش بند در هرمزگان به شمار می روند. بر اساس اطلاعات موجود بیش از 4000 سازه دربند و کش بند در منطقه بشاگرد ساخته شده است. نتایج حاصل از این بررسی، بیانگر این واقعیت است که دانش بومی آبخیزداری در شهرستان بشاگرد دارای سابقه بسیار طولانی بوده و لذا بهره برداری از ظرفیت اقتصادی آبراهه ها (با احداث سازه های دربند و کش بند) با مشارکت مردم، می تواند به عنوان یک الگوی بومی در حفاظت خاک و آب و اشتغال زایی ساکنین حوضه های آبخیز، بسیار حائز اهمیت باشد.