بررسی کمی و کیفی مواد موثره اسانس اندام‌های مختلف گیاه دارویی جعفری کوهی (Pimpinella aurea DC.) در مراحل مختلف رشد، مطالعه موردی در رویشگاه‌های طبیعی استان تهران

گیاه جعفری کوهی .pimpinella aurea dc. یکی از فراوانترین گونه‎های چند ساله و معطر pimpinella در ایران است. در این تحقیق به منظور ارزیابی کمیت و کیفیت اسانس، اندام‌های مختلف گیاه در مراحل مختلف رشد در سال 1389 از سه رویشگاه طبیعی استان تهران (توچال، وردآورد و لواسانات) جمع‌آوری، خشک و به روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. برای شناسایی ترکیب‌های موجود در اسانس و آنالیز مواد موثره از دستگاه‌های گازکروماتوگرافی (gc) و گازکروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (gc/ms) استفاده شد. نتایج نشان داد در هر سه رویشگاه نمونه‌های ساقه و برگ، از کمترین بازده اسانس و نمونه بذر از بیشترین مقدار برخوردار بودند. بذر نمونه‌ وردآورد بازده اسانس بیشتری نسبت به دو رویشگاه دیگر داشت. نتایج آنالیز ترکیب‌های اسانس‌ها نشان داد که در اسانس ساقه و برگ در منطقه وردآورد، به ترتیب مواد موثره سیترونلیل‌استات و ژرانیل استات از مهمترین ترکیب‌های اسانس در هر سه مرحله رویشی، شروع بذردهی و بذردهی کامل بودند، ولی در منطقه توچال، در مرحله شروع بذردهی، مواد موثره بتا- بیزابولن، لیمونن، ژرانیل استات، لانجی پینانول و سیترونلیل استات از مهمترین ترکیب‌ها بودند، در حالی که مهمترین ترکیب‌های اسانس ساقه و گل‌‌آذین‌ شامل بتا- بیزابولن بود. در مرحله بذردهی کامل نیز در همین منطقه مهمترین ترکیب‌های اسانس برگ و ساقه شامل مواد موثره بتا- بیزابولن، اپوکسی آلوآرومادندرن، لیمونن و آلفا- پینن بودند. اسانس ساقه و برگ‌های این گونه در رویشگاه لواسانات در مرحله بذردهی کامل شامل مواد موثره آلفا- کوپرنن، ژرماکرن دی و لیمونن بودند. در اسانس بذر هر سه رویشگاه نیز مواد موثره بتا- بیزابولون و اپوکسی‌ آلوآرومادندرن مهمترین ترکیب‌ها بودند. واژگان کلیدی: pimpinella aurea dc.، اسانس، مراحل رشد، بتا- بیزابولون، رویشگاه، بذر