ارزیابی کمی و کیفی اسانس اکسشن‌های مختلف آویشن کرک آلود (Thymus pubescens) در استان یزد

جنس thymus متعلق به تیره نعنا بوده و بالغ بر 215 گونه از آن در سراسر جهان یافت می‌شود. این جنس در ایران 18 گونه معطر چند ساله دارد که از میان آنها 4 گونه انحصاری ایران هستند. اسانس آویشن (thymus spp.) با دارا بودن ترکیبات با ارزشی همچون تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. پس از کشت اکسشن‌های مختلف گونهthymus pubescens در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی استان واقع در گردفرامرز شاهدیه یزد، در سال دوم از سرشاخه‌های گیاه هنگام 50 درصد گلدهی برداشت و پس از خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری انجام شد. پس از تعیین راندمان اسانس بر اساس وزن خشک گیاه اسانس بوسیله کروماتوگرافی گازی و کرومانوگرافی گازی متصل به‌طیف سنجی جرمی تجزیه و شناسایی اسانس‌ها صورت گرفت. بررسی به‌عمل آمده حاکی از آن است که از 13 اکسشن کشت شده از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس در زمان گلدهی گیاه مربوطه به اکسشن‌های mkomko (24/3 درصد)، ‍ cft (24/3درصد)،mko cft (87/12درصد) و کمترین میزان آن مربوط به اکسشن bhuzse (66/0 درصد) بود. بیشترین میزان تولید اسانس در هکتار به‌ترتیب مریوط به اکسشن‌های cftبا (kg/ha 69/24)، mko cft kg/ha)8/20)، ‍cftcft با (kg/ha17/20 درصد) و کمترین میزان به آکسشن cft mko با (kg/ha.9/0) تعلق داشت. حداکثر میزان ترکیبات عمده اسانس پاراسیمن، 1و8-سینیول، گاماترپینن، بورنیول، تیمول، کارواکرول، لیمونن، لینالول و ای- کاریوفیلن به‌ترتیب به اکسشن‌های mko mko (73/10 درصد)، ) cft66/31 درصد)، mko mko (44/20 درصد)، (mko35/29 درصد)، cft (39/60 درصد)، vgyvgy (17/41 درصد)، qvgy (1/14 درصد)، cftmko (3/72 درصد)، mko vgy (4/20 درصد) بود. با در نظر گرفتن بازده، میزان تولید و ترکیب متشکله اسانس اکسشن cft با منشا استان همدان (ملایر) با 24/3 درصد اسانس و میزان تولید 6/24 کیلوگرم اسانس در هر هکتار و 39/60 درصد تیمول و اکسشن mkomko با 24/3 درصد اسانس و میزان تولید 52/19 کیلوگرم اسانس در هکتار و 26/40 درصد کارواکرول و 44/20 درصد گاماتریپنن و اکسشن mko cftبا 87/2 درصد اسانس و میزان تولید 8/20 کیلو گرم در هر هکتار اسانس 25/35 درصد ترپینیول و 11/33 درصد لینالول به‌عنوان اکسشن‌های برتر معرفی می‌گردند.واژگان کلیدی: آویشن کرک آلود، کارواکرول، لینالول، گاما ترپینن، یزد.