ارزیابی تغییرات ریخت شناسی و میزان موسیلاژ در توده های اسفرزه (Plantago ovata Forsk.) استان گلستان

چکیدهاسفرزه (plantago ovata forsk.) از مهمترین گیاهان دارویی متعلق به تیره بارهنگ می باشد. این گیاه در برخی نقاط استان گلستان به صورت خودرو رشد می یابد و در صنایع دارویی کاربرد زیادی دارد. تحقیق حاضر با هدف مقایسه صفات ریخت-شناسی و ماده موثره موسیلاژ در بین توده های مختلف اسفرزه استان گلستان صورت پذیرفت. این پژوهش در بین 4 توده استان گلستان (قره ماخر، دوزاولوم، اینچه برون و مرتع آرامگاه) بر اساس طرح بلوک های کاملاً تصادفی در چهار تکرار انجام شد و برای بررسی صفات ریخت شناسی توده ها (ارتفاع بوته، تعداد و طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول برگ) به رویشگاه های آنها مراجعه و صفات ثبت شدند. مراحل استخراج موسیلاژ، توزین وزن هزاردانه و اندازه گیری فاکتور تورم نیز در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه شاهد انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد بین توده های مختلف در صفات طول برگ و وزن هزار دانه در سطح احتمال 1 درصد و در صفات تعداد سنبله، طول سنبله و فاکتور تورم در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی‌دار مشاهده شد. تفاوت بین ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، میزان تورم برای هر گرم موسیلاژ و مقدار موسیلاژ در بین توده ها معنی دار نبود. به‌طورکلی نتایج نشان داد، بیشترین مقدار موسیلاژ در توده منطقه قره-ماخر با 216/0 گرم مشاهده گردید و برای صفت فاکتور تورم نیز، بررسی مقایسه میانگین ها نشان داد بیشترین فاکتور تورم در توده قره ماخر و مرتع آرامگاه با میزان 25/14 میلی لیتر بدست آمد. اینچه برون با میزان 75/13 میلی لیتر نیز کم ترین فاکتور تورم را دارا بود و به‌طور کلی توده قره ماخر برای تمام صفات به‌عنوان توده برتر معرفی می‌گردد و می توان در برنامه های اصلاحی از آن بهره برد.واژگان کلیدی: استان گلستان، اسفرزه (plantago ovata forsk.)، صفات ریخت شناسی، موسیلاژ.