بررسی فیتوشیمیایی اسانس اندام‌های مختلف و صمغ گیاه دارویی dorema ammoniacum d don جمع‌آوری شده از بیرجند

وشا (dorema ammoniacum d don) گیاه دارویی چندساله از خانواده چتریان می‌باشد. پراکنش وشا در مناطق مرکزی و شرق ایران شامل استان‌های یزد، اصفهان، کرمان، سمنان و منطقه خراسان و نام‌های محلی آن وشا، کندل و کما-کندل می‌باشد. در طب سنتی ایران شواهدی از اثرات ضد تشنج و ضد التهاب صمغ ترشح شده از ریشه و ساقه آن بیان شده است. در این تحقیق ریشه، ساقه، برگ، گل و صمغ وشا در بهار سال 1398 از شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی جمع‌آوری گردید و پس از خشک شدن نمونه‌ها، اسانس آن به روش تقطیر با آب استخراج گردید. جهت شناسایی ترکیبات اسانس از دستگاه‌های گاز کروماتوگراف (gc) و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف‌سنج جرمی (gc/ms) استفاده گردید. بیشترین بازده تولید اسانس برای صمغ گیاه با مقدار 1/0 درصد و کمترین آن برای ریشه با مقدار 0/2 درصد بدست آمد. در طی تجزیه و تحلیل اسانس‌ها، 73 ترکیب در اندام‌ها و صمغ شناسایی گردید. در اسانس ریشه، ساقه، برگ، گل و صمغ وشا به‌ترتیب 90/2، 96/1، 91/8، 86/1 و 88/6 درصد ترکیبات کل اسانس شناسایی شد. زد-سابینن هیدرات، 2-ای-6-ای فارنزول، الیمیسین و ان-هگزاکوزان به عنوان ترکیب‌های مشترک بین تمام اسانس‌ها شناسایی گردید. یکسری ترکیبات بیسابولنی تک‌حلقه‌ای مانند آلفا-بیسابولول، ضد-آلفا-بیسابولن، بتا-بیسابولن، ار-کورکومن و ار-دی هیدروتورمرون در اندام‌های مختلف وشا شناسایی گردید. درصد ترکیبات بیسابولنی شناسایی شده در اسانس‌های مختلف وشا به ترتیب 35/5 درصد برای ریشه، 3/4 درصد برای ساقه، 1/4 درصد برای برگ، 14/5 درصد برای گل و 8/5 درصد برای اسانس صمغ می‌باشد. بیشترین ترکیبات شناسایی شده از اسانس وشا منطقه بیرجند ترکیبات سسکوی‌ترپنی بودند.

essential oil composition and gum phytochemistery of dorema ammoniacum d. which collected from birjand

dorema ammoniacum d. don. is a perennial herbs from apiaceae family that grows wild in central and eastern regions of iran such as yazd, isfahan, kerman, semnan and khorasan provinces, and its local names are kandal, vasha or oshagh and koma-kandal. there is some evidence in iranian traditional medicine about the anticonvulsant and anti-inflammatory properties of d. ammoniacum gum resin exuding from its root and stem. in this study, roots, stems, leaves, flowers and gums of d. ammoniacum were collected in the spring 2018 from birjand in south khorasan province. after drying the samples, the essential oils were extracted by hydro distillation and their content and compositions were investigated with gas chromatography techniques. the highest and lowest yield of essential oil in d. ammoniacum was obtained for gum and roots with a value of 1.0% and 0.2%, respectively. based on the analysis of essential oils, 73 compounds were identified in organs and gum. in roots, stems, leaves, flowers and gum essential oils 91.3 %, 97.15 %, 91.8 %, 88.4 % and 89.4 % of the total components were identified, respectively. (z)-sabinene hydrate, (2e, 6e)-farnesol, elemicin and n-hexacosane were common compounds among all essential oils. in addition, a series of monocyclic bisabolene compounds such as α-bisabolol, z-α-bisabolene, β-bisabolene, ar-curcumene, ar-dihydro turmerone in different organs of the d. ammoniacum essential oils. the percentage of bisabolene compounds identified in different d. ammoniacum essential oils was 35.5% for root, 3.4% for stem, 1.4% for leaf, 14.5% for flower and 8.5% for gum essential oil. the most identified compounds in the d. ammoniacum essential oil were sesquiterpene compounds.