هوش مصنوعی در صنایع پتروشیمی ایران: چالش‌ها و راهکارها

صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور، با چالش‌هایی همچون نوسانات قیمت جهانی نفت و گاز، تحریم‌های بین‌المللی، افزایش هزینه‌های تولید و نیاز به ارتقای بهره‌وری مواجه است. هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری تحول‌آفرین، قابلیت بالایی برای بهبود عملکرد این صنعت از طریق تحلیل داده‌های بزرگ، پیش‌بینی دقیق، بهینه‌سازی فرآیندها و خودکارسازی عملیات دارد. با این حال، به‌کارگیری هوش مصنوعی در صنعت پتروشیمی ایران با موانعی همچون محدودیت‌های فنی، کمبود نیروی انسانی متخصص، نبود زیرساخت‌های مناسب و مقاومت در برابر تغییرات سازمانی روبرو است. این مقاله با بررسی جایگاه ایران در سطوح تکامل هوش مصنوعی در صنعت پتروشیمی، چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو را شناسایی و راهکارهایی برای توسعه این فناوری ارائه می‌دهد. چهار سطح تکامل هوش مصنوعی شامل نظارت لحظه‌ای، پیش‌بینی رویدادها، شبیه‌سازی نتایج و خودکارسازی کامل فرآیندها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهند که ایران عمدتاً در سطوح اولیه تکامل هوش مصنوعی قرار دارد و برای دستیابی به سطوح بالاتر، نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های داخلی، توسعه زیرساخت‌ها، آموزش نیروی متخصص و تدوین چارچوب‌های قانونی و اخلاقی است. در نهایت، پیشنهاداتی برای سیاست‌گذاران و مدیران صنعتی جهت تسهیل به‌کارگیری هوش مصنوعی و استفاده از فرصت‌های آن در صنعت پتروشیمی ایران ارائه شده است.

artificial intelligence in iran’s petrochemical industry: challenges and solutions

the iranian petrochemical industry, as a cornerstone of the national economy, plays a critical role in revenue generation and energy security. however, it faces significant challenges, including global oil and gas price fluctuations, international sanctions, rising production costs, aging infrastructure, and an urgent need to enhance productivity and operational efficiency. artificial intelligence (ai), as a transformative technology, offers immense potential to address these challenges. through big data analysis, precise forecasting, process optimization, and automation of operations, ai can significantly improve decision-making, reduce costs, and increase efficiency in the petrochemical sector. despite its potential, the implementation of ai in iran’s petrochemical industry encounters multiple barriers, such as technical limitations, a shortage of skilled professionals, inadequate infrastructure, and resistance to organizational change. this paper investigates iran’s position within the ai maturity hierarchy in the petrochemical sector, categorizing development into four levels: real-time monitoring, event prediction, outcome simulation, and full process automation. the findings reveal that iran primarily operates at the early stages of ai maturity. advancing to higher levels requires substantial investments in domestic technologies, infrastructure development, workforce training, and the establishment of comprehensive legal and ethical frameworks. this study concludes by offering actionable recommendations for policymakers and industry leaders to facilitate ai adoption and fully harness its opportunities, enabling the iranian petrochemical industry to remain competitive in an increasingly dynamic global market.