چیستیِ «لطیف الکلام» و جایگاه آن در دانش کلام

با مطالعۀ آثار کلامیِ دوران متقدم درمی‌یابیم «لطیف الکلام» عنوانی است که در مقابل «جلیل الکلام» به کار می‌رود و گویای طبقه‌بندی خاصی در مباحث دانش کلام‌ است؛ اما چیستیِ مباحث لطیف، ویژگی ها و جایگاه آن در دانش کلام، پرسش‌های درخور توجهی است که کمتر بدان پرداخته شده است. مطالعات تاریخی ـ کلامی نشان می دهد در ادوار نخستین تمدن اسلامی، متکلمان علاوه بر آن‌که عهده‌دار پاسخ دربارۀ مسائل اعتقادی و الهیاتی مذهب خود بودند، پیش از سایر اندیشمندان مسلمان، خود را متکفّل تحقیق و پاسخ‌دهی به پرسش‌های عامّ و بنیادین معرفتی می‌دانستند. بعدها در دانش کلام برای پاسخ به این مسائل، حوزۀ خاصی در نظر گرفته شد که در آن به مسائل عام، بنیادین و غیرالهیاتی می پرداختند و در مقدمۀ دانش کلام از آن بحث کرده، از آن برای تبیین و مدلل ساختن مسائل مختلف دانش کلام بهره می بردند. از این مسائل به «لطیف الکلام» یاد می شود که در برابر مسائل اعتقادی دینی قرار داشت و در دسته‌بندی فراگیر، به «جلیل الکلام» نام گذاری می گردد. مسائل کلام لطیف در سه بخش مسائل جهان‌شناختی، فعل‌شناختی و معرفت‌شناختی قابل طبقه‌بندی است.