بررسی خاستگاه نظریۀ «صرفه» و آثار آن در مبانی معتزله و شیعه

دانشمندان اسلامی برای اثبات اعجاز قرآن کریم، اقوال متعددی را در قالب عنوان «وجوه اعجاز قرآن» بیان کرده‌اند. در میان این وجوه مذکور، وجهی موسوم به «صرفه» نیز به چشم می‌خورد که برخی قائل به آن شده‌اند. نظر آنان در این قول، آن است که قرآن به خودی ‌خود معجزه نیست و دیگران می‌توانند مانند آن را بیاورند، ولی خداوند مردم را از معارضه با قرآن بازداشته است. مقالۀ حاضر ضمن بیان جایگاه این نظریه در بین اندیشمندان معتزله و شیعه، به کنکاش دربارۀ خاستگاه این نظریه پرداخته و علت طرح چنین نظریه‌ای را بافت فرهنگی و دینی، نظریه‌پردازی‌ها و مجادلات جدّی کلامی و فقدان دلایل قوی و نیرومند برای دفاع از حقانیت قرآن و... در شرایط زمانی خاص دانسته است. در نهایت نیز با اشاره به پیامدهای این نظریه، ناسازگاری آن را با مبانی معتزله و شیعه اثبات کرده و آن را مورد نقد قرار داده است.