حقیقتِ ترکیبی انسان از روح و جسم؛ نظریه‌پردازی هشام بن حکم دربارۀ حقیقت انسان

امامیۀ نخستین در موضوع حقیقتِ انسان به «دوآلیسم واقعی» معتقد بود. برخی دیگر از مهم‌ترین آراء دربارۀ حقیقت انسان عبارت بودند از: نظریۀ فیزیکالیستی حقیقت انسان، نظریۀ روح منطبعه نظّام و نظریۀ فلسفی روح‌انگار. بر اساس اعتقاد امامیۀ نخستین، حقیقتِ انسان عبارت است از ترکیبی حقیقی از روح و جسم که در عین این‌که اصالت با روح است، اما بدن نیز مدنظر قرار می‌گیرد. نظریۀ هشام بن حکم به نحو دقیق‌تری حقیقت انسان را در سه ساحت مورد توجه قرار می‌دهد: ساحت این‌دنیایی که شامل روح و بدن به نحو ترکیب حقیقی می‌شود؛ ساحت «ما به الامتیازی» که عبارت از عقل و قدرت اراده در انسان است؛ و ساحت روح که به عنوان جزء اصلی و ثابت از حقیقت انسان ـ البته دارای تجرد نسبی نه تجرد محض فلسفی ـ مدنظر قرار می‌گیرد و بدون نیاز به هیچ چیز دیگری می‌تواند به فعالیت مدرِکانه بپردازد.