زمینه‌های تاریخی و علمی گرایش شریف مرتضی به نظریۀ «صرفه»

سیدمرتضی، ادیب و متکلم نام‌دار شیعه، از قائلان به نظریه «صرفه» است. او به اقتضای شرایط محیطی و با آگاهی از ویژگی های صرفه، آن را برگزید. برخورد با بحران اشکال گیری یهودیان و مسیحیان غیرعرب در بحث اعجاز قرآن، مباحثات کلامی ‌مکاتب اسلامی ‌در تبیین وجوه اعجاز و ایجاد فضای آزاد در این نوع مجادلات، از مهم‌ترین عوامل تاریخی گزینش این نظریه از سوی او به شمار می رود. تاملات ادبی و کلامی ‌سید، اعم از لزوم تکیه بر معیارهای غیرذوقی در سنجش بلاغت قرآن، پیچیدگی تفهیم امتناع هماوردی با قرآن در تقریرهای اعجاز بیانی و عمومیت فهم‌پذیری صرفه نیز، در انتخاب این نظریه از سوی او تاثیر بسزایی داشته است. نوشتار حاضر می کوشد تا ضمن بررسی منشا طرح این نظریه در عصر سیدمرتضی، زمینه های تاریخی و علمی رویکرد وی را مورد تحلیل قرار دهد.