آموزه های تعبدی در اندیشۀ کلامی شیخ مفید؛ ماهیت، مبانی و روش فهم

آموزه های تعبدی در حوزۀ اعتقادات، باورهایی است که عقل انسان به تنهایی توان کشف و اثبات آنها را ندارد. از این رو تنها منبع اصلی این اعتقادات، وحی و نقل معتبر دینی است. آموزه های تعبدی حضور پررنگی در باوره ای شیعی دارند و حجم گسترده ای از جزئیات توحید، نبوت، امامت و معاد را عرضه کرده اند. فهم آموزه های تعبدی که شامل مرحلۀ اخذ و کشف و مرحلۀ تبیین و تفسیر است، میان متکلمان شیعی محل اختلاف بوده است؛ برخی روش تعبد و تسلیم را در قبال آنها در پیش گرفته و برخی روش تعقل و تدبر را پیشنهاد داده اند. در این میان، شیخ مفید تلاش می کند با اتخاذ مبانی «نیازمندی عقل به نقل» و «اکتسابی بودن معرفت دینی» روشی میان نقل گرایی و عقل گرایی اتخاذ کند؛ به این صورت که در مرحلۀ کشف این آموزه ها، تسلیم شدن وی نسبت به نقل، پس از سنجش و ارزیابی عقل است و در مرحلۀ فهم نیز از هر دو منبع عقل و نقل برای تفسیر آموزه ها استفاده می کند. پژوهش حاضر این نتیجه را به دست می دهد که با توجه به نحوۀ استفادۀ شیخ از منابع، روش او به سمت روش تعقل و تدبر و استفادۀ حداکثری از عقل، تمایل بیشتری دارد.