رهیافتی فراموش‌شده از پدیدۀ نسخ درکلام امامیه

نسخ، رویدادی در دنیای تشریع است که به صورت تغییر حکم پیشین پدیدار می‌گردد. تحلیل این پدیده از دیرباز، ذهن دانشمندان اسلامی را به خود مشغول کرده است. در دیدگاه رایج، نسخ به معنای به سر آمدن زمان یک حکم است که مقید بودن آن، از دید ما پنهان است و خداوند از ابتدا به هر دو حکم، آگاهی دارد. این تحلیل بر اساس دیدگاه‌های رایج دربارۀ سه مسئله کلامیِ «اراده»، «علم» و «حکمت» ارائه شده است. در روایات و متکلمانِ نخستین امامیه، تفاوت‌هایی در سه دیدگاه یادشده وجود دارد که تحلیل مسئله نسخ بر پایۀ آن‌ها به گونۀ دیگری رقم می‌خورد. بر اساس این دیدگاه‌ها، نسخ، تغییر واقعی در حکم تشریعی خداوند است که بر اساس مصالح و مفاسد روی می‌دهد و نباید آن را بر حکم مقید و مشروط، حمل کرد و تغییر آن را ظاهری دانست