تبیین و نقد ادله قرآنی متکلمان در استطاعت کلامی

هر کدام از طرف‌داران استطاعت مع‌الفعل و استطاعت پیش از فعل، برای اثبات نظریه خویش به قرآن استناد کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به آثار متکلمان، به بررسی و نقد ادله قرآنی متکلمان مذاهب مختلف کلامی پرداخته است. متکلمان معتزلی با استناد به آیه‌هایی مانند: «اَنْ اَلْقِ عَصاک» که ظاهر در قدرت داشتن پیش از فعل است، به استطاعت پیش از فعل‌ قایل شدند. اهل حدیث و اشاعره با پذیرش تکلیفِ مالایطاق و با استناد به آیه‌هایی مانند: «لَوِ اسْتَطَعْنا لَخَرَجْنا مَعَکُمْ»، استطاعت مع‌الفعل را گردن نهادند. ماتریدی نیز با آنان هم‌داستان است، مگر در پذیرش تکلیف مالایطاق. در میان متکلمان امامیه، هردو قول استطاعت پیش از فعل و مع‌الفعل طرف‌دارانی داشته است. به نظر می‌رسد، قرآن تصریحی به هیچ‌کدام از دو نظریه مذکور ندارد و استناد متکلمان به قرآن، همراه با تاویل و تحمیل نظریه بر آیات بوده است.