کاربست عدالت عرفی در انگاره اسلام رحمانی و نقد آن

اسلام رحمانی، عنوان قرائتی نواندیشانه از دین اسلام است که با مبنا قرار دادن عقلانیّت مدرن، که عقلانیّت سود‌‌محورِ مادّی است، فهم و تفسیر جدیدی از برخی مفاهیم مانند «عدالت» را ارائه می‌‌دهد. طراحان اسلام رحمانی از میان دو تعریف عدالت یعنی عدالت استحقاقی و عدالت مساواتی، عدالت مساواتی که مورد پذیرش عرف عصر حاضر است را پذیرفته‌‌اند و عدالت استحقاقی را مختصّ زمان پیامبر و اسلام حامل آن را «اسلام تاریخی» می‌‌دانند. نوشتار حاضر، به تبیین کاربست عدالت عرفی در انگاره اسلام رحمانی و نقد آن پرداخته است. در انگاره اسلام رحمانی، بر مبنای عقلانیّت مدرن، عدالت و نتایج آن، با چهار مقدمه تبیین می‌‌شود. یکی این‌‌که عدالت عرفی، ضابطه فهم اسلام است. دیگر این‌‌که خرد جمعی، معیار فهم عدالت است. سوم این‌‌که احکام شرعی، طریقیّت دارند نه موضوعیّت و آخر این‌‌که عدالت عرفی و کرامت ذاتی، مبنای قوانین حقوق بشر است. عرف و خرد جمعی که واضع قوانین حقوق بشر است، رعایت تساوی را عدالت می‌‌داند؛ بنابراین احکام شرعی غیرعبادی که با عدالت مساواتی ناسازگار هستند، از حوزه دین خارج گردیده و جای خالی آن با قوانین حقوق بشر که بر مبنای عدالت عرفی است، پر می‌‌شود. در نقد این دیدگاه می‌‌توان به عدم نظام‌‌وارگی آن، خلط مقام ثبوت و اثبات عدالت و تامل در معنای عقلی بودن عدالت عرفی و عدم تنافی طریقیّت احکام با موضوعیّت آنها اشاره کرد.