بررسی مقایسه‌ای دیدگاه لایب‌نیتس و استاد مطهریدرباره معنا و گستره معرفت فطری و لوازم معرفت شناختی آن در الهیات

پذیرش وجود ادراکات فطری می‌تواند اساس باور مشترک انسان‌ها به حقایقی همچون وجودی مطلق یعنی خداوند باشد. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی به بررسی آرای لایب‌نیتس و شهید مطهری درباره وجود ادراکات فطری در نهاد انسان‌ها و بازتاب آن در معرفت‌شناسی دین پرداخته است. لایب‌نیتس تمام تصوّرات انسانی که از ذهن و عقل و نه از حواس و امور خارجی حاصل شده باشد و ضروری‌ترین آن‌‌ها تصوّر خداوند است را فطری می‌داند؛ ولی شهید مطهری فقط تصدیقات فطری را پذیرفته و ام‌القضایا را اصل تناقض می‌داند و نیز از احساسات فطری سخن می‌گوید که منشاء آن قلب است و قوه عاقله انسان هم آن را تصدیق می‌‌کند. فطرت دینی نزد شهید مطهری ناظر به حوزه شناختی یعنی دین و توحید و حوزه‌ خواستی چون میل به حقیقت‌‌جویی وکمال‌جویی است. نظریه لایب‌نیتس با معرفی خدا در منظومه معرفتی‌اش به نحو پیش از تجربه و به‌‌عنوان پایه‌ای‌ترین بنیاد معرفت به شکل موثری در دفاع از معرفت‌ پیشین دینی به کار می‌آید؛ امّا نظریّه استاد مطهری از یک گرایش و احساس حقیقت‌طلبی سخن می‌گوید و هر چند از وجود معرفت‌ فطری دینی دفاع می‌کند، امّا وجه پیشینی آن را انکار می‌کند و آن را به قلب و نه عقل پیوند می‌زند. نتایج این پژوهش نشان داد که تلقی متفاوت این دو از ماهیّت فطرت و تاکید لایب‌نیتس بر هماهنگی پیشین بنیاد، موجب می‌گردد تا بر مبنای نظریه او توجیه باور به خدا بر اساس الگوی معرفت‌شناسی برون‌گرا محقّق گردد و بار اثبات مدعا بر عهده خداناباوران باشد.