بازخوانی انتقادی دیدگاه‌هادرباره آجال انسان با تاکید بر آیات قرآن

برخی معتقدند اجل انسان، از پیش برایش مقدر شده و گریزی از آن نیست. انسان به هر نوع مرگی از دنیا برود، همان مرگ برایش مقدر بوده است؛ امّا بر اساس ظاهر برخی آیات قرآن و روایات، خداوند برای هر انسانی دو اجل معلق و مسمّی مقدّر کرده است. تفسیر دو اجل به اجلِ انسان در دنیا و برزخ یا قیامت و نیز تفسیر به اجلِ رفتگان و اجل باقی‌ماندگان، با ظاهر آیات و روایات سازگار نیست. تفسیر دو اجل در چارچوب قانون علیّت و به عنوان اجل مشروط (با فرض نقص در علّت تامّه) و اجل مطلق (فرض حصول علّت تامّه)، در واقع انکار وجود دو اجل برای انسان است. تفسیر دو اجل به اجل طبیعی و اخترامی، نزدیک‌ترین تصویر به آجالی است که در قرآن و روایات ترسیم شده است، امّا نمی‌توان اجل مسمّی را به اجل طبیعی تفسیر و معنا کرد. اجل مسمّی، مهلت اولیه‌ای است که خداوند در آغاز خلقت انسان برایش مقدر کرده است و علم آن را به هیچ‌‌کسی حتّی انبیا و اولیا نداده است. حکمت الهی این مهلت را تعیین کرده و به ضرورت، به معنای مهلت رسیدن به سن پیری و کهولت بدن نیست. در اجل مسمّی تثبیت یا تجدیدنظر شامل تقدیم و تاخیر راه دارد که بر اساس حکمت الهی و وابسته به افعال انسان خواهد بود. اگر اجل معلق، حتمی و مقضی شود، فرد به اجل مسمای خود نرسیده است. در برخی انسان‌ها، اجل مسمی، قطعی و حتمی (=مقضی) می‌شود.