انتظار بشر از دین و انتظار دین از بشر؛ ظهور یک حقیقت واحد

انتظار بشر از دین و انتظار دین از بشر، دو چالش مهمّ تاریخی در باب رابطۀ دین و انسان بوده است. این مقاله نیز به روش تحقیق کتابخانه‌ای، به بسط دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی می‌پردازد. نگارنده با استفاده از تعریف «انسان» و مطابقت حقیقت فطرت و دین حق در دیدگاه ایشان، در کنار دو معنایی که آیت‌الله جوادی آملی از «انتظار» ارائه می‌کند، معنای سومی از انتظار ارائه می‌دهد. بر اساس معنای سومِ انتظار، فطرت الهی انسان و دین حق در عالم ماده، ظهور یک حقیقت واحد از عالم عقل بوده و با یکدیگر مساوقند؛ از همین ‌روی، تعبیر «انتظار بشر از دین» در دنیا، همان انتظار رقیقۀ فطرت انسان از رقیقۀ دین در دنیا؛ و «انتظار دین از بشر» همان انتظار رقیقۀ دین از رقیقۀ فطرت انسان است و چون حقیقت فطرت انسان و حقیقت دین مساوقند، انتظار بشر از دین و انتظار دین از بشر، به یک حقیقت واحد برمی‌گردند.