مطالعه تطبیقی آموزه بداء در اندیشه میرداماد و صدرالمتالهین

آموزۀ «بداء» از مسائل مهم در حوزۀ ارتباط حادث با قدیم بوده و با توجه به امتناع تغییر در ذات الهی و علم ذاتی الهی، همواره حقیقت بداء در هاله ای از ابهام بوده است. پژوهش حاضر به مطالعۀ تطبیقی این آموزه در اندیشۀ میرداماد و صدرالمتالهین، پایه گذاران حکمت یمانی و حکمت متعالیه پرداخته است. از رهگذر این جستار، مشخص می شود که در اندیشۀ میرداماد، بداء در حوزۀ امور تکوینی بوده و بیان‌گر محدودیت زمان افاضه از جانب علت است. قلمرو آن، عالم ماده است؛ عالم دهر و سرمد بداء نمی‌پذیرند. صدرالمتالهین با جامع‌نگری به تبیین بداء ثبوتی و اثباتی پرداخته است: بداء ثبوتی، وقوع محو و اثبات در نفوس جزئی افلاک به عنوان مرتبه ای از مراتب علم الهی است. بداء اثباتی، اتصال نفوس انبیا و اولیا به نفوس جزئی افلاک و دریافت دو خبر متفاوت در یک موضوع است.