اثبات تطبیقی کذب نبودن خلف وعیداز دیدگاه علم کلام و فقه

معتزله معتقدند مرتکب گناه کبیره که بدون توبه از دنیا رفته است، به مجازات الهی گرفتار می‌شود و امکان بخشایش او وجود ندارد. از نظر آن‌ها چنین شخصی هرچند مومن باشد، به ‌دلیل فاسق بودن، همچون کافر همیشه در عذاب می‌ماند. بنابراین اگر خداوند این شخص را مجازات نکند، خلف وعید کرده و خلف وعید مستلزم دروغ‌گویی در گفتار است؛ حال آن‌که خداوند هرگز دروغ نمی‌گوید، پس خلف وعید نمی‌کند. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیف و تحلیل محتوا درصدد اثبات کذب نبودن خلف وعید از دیدگاه علم کلام و فقه است. متفکران شیعه بر مبنای برخی دلایل عقلی و نقلی، نظریۀ معتزله را مورد خدشه قرار داده‌اند. از نظر این متفکران، خلف وعید کذب نیست، زیرا مربوط به مرحلۀ عمل است نه ارادۀ جدی. هم‌چنین وعید از ابتدا مشروط بوده و تا شرطش محقق نشود، قابل اجرا نیست؛ پس امکان بخشایش در صورت نبود شروط باقی است. افزون بر آن، اگر خلف وعید کذب باشد هر کذبی ناشایست نیست؛ شاهد آن، جواز دروغ از جانب شارع در مواردی بنا بر مصالحی است. انشاء‌انگاری وعد و وعید، راه‌کار دیگری در حل شبهۀ تعارض کذب خلف وعید است. بر این اساس، وعد و وعید از سنخ جملات انشائی هستند که به شکل خبر صادر می‌شوند. بنابراین اطلاق صدق و کذب بر آن‌ها حقیقی نبوده و از باب مجاز است.