نگاه انتقادی به تبیین سنتی آموزۀ «بداء» از منظر روایات

«بداء» از آموزه‌های اسلامی است که در بیان ساده به این معناست که همه‌چیز تحت مشیت الهی است و خداوند هر آنچه بخواهد، در تقدیم و تاخیر وقایع و محو و اثبات آن‌ها انجام می‌دهد. اندیشمندان شیعه تلاش کرده‌اند تا در قالب نظریه‌ای این آموزه را تبیین کنند که ضمن بیان آموزه، پاسخ‌گوی سوال‌ها و شبهات نیز باشد. این مهم با استفاده از باور به وجود دو نوع لوح انجام شده است؛ لوحی که محفوظ است و تغییری در آن صورت نمی‌گیرد، و لوح دیگری که محل محو و اثبات بوده و بداء تعلق به آن دارد. به نظر می‌رسد این تبیین با برخی روایات، به‌خصوص روایات باب بداء سازگار نیست. در این نوشتار تلاش بر این است که این نظریۀ مشهور به روایات عرضه شده، در معرض نقد و بررسی قرار گیرد. نتیجۀ این بررسی آن است که این نوع تبیین از آموزۀ بداء با روایات وارده در منابع روایی هم‌خوانی ندارد و نمی‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد.