تجلی آیات قرآن بر تزیینات کتیبه ای و شعر دوره تیموری (با تاکید بر اشعارخواجوی کرمانی، اهلی شیرازی و هلال جغتایی)

دوره تیموری، عصر شکوفایی هم‌زمان هنر و ادبیات فارسی است. در کنار شاعران برجسته‌ای که میراث‌دار سبک عراقی و پیش‌گام ادبیات دوره صفوی بودند، هنر معماری و به‌ویژه تزیینات کتیبه‌ای به شکوفایی بی‌نظیری دست‌یافت. این مقاله با رویکردی توصیفی - تحلیلی، به بررسی «تجلی آیات قرآن» به‌عنوان پدیده‌ای مشترک و بنیادین در دو عرصه شعر و هنرهای تزیینی معماری عصر تیموری می‌پردازد. در بُعد شعر، اثرپذیری سه شاعر شاخص این دوره - خواجوی کرمانی، اهلی شیرازی و هلالی جغتایی - از آیات قرآن و احادیث، در شیوه‌هایی چون واژه‌ای، گزاره‌ای، تلمیحی و الهامی مورد واکاوی قرار می‌گیرد. در بُعد هنری، مقاله حاضر به بررسی چگونگی به‌کارگیری آیات قرآن در کتیبه‌های مساجد و بناهای باشکوهی مانند مسجد گوهرشاد، مسجد جامع تیموری سمرقند و مدرسه خرگرد می‌پردازد؛ جایی که خطوط کوفی، ثلث و نسخ در کنار کاشی‌کاری‌های معرق فیروزه‌ای و آبی، نه‌تنها به‌عنوان عنصری تزیینی، بلکه به‌مثابه بیانی هنری از کلام وحی جلوه‌گر شده‌اند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که قرآن کریم، به‌عنوان سرچشمه‌ای یگانه، هم در جهان‌بینی و صور خیال شاعران و هم در زیبایی‌شناسی و مضامین تزیینات معماری این عصر نقشی محوری و هم‌سو ایفا کرده است. براین‌اساس، شعر و هنر تزیینی دوره تیموری را می‌توان دو تجلی‌گاه متمایز اما هم‌خوان از یک حقیقت مشترک دانست.اهداف پژوهش:بررسی و مقایسه شیوه‌های تجلی آیات قرآن در شعر دوره تیموری و تزیینات کتیبه‌ای این دوره.تبیین پیوند محتوایی و زیبایی‌شناختی بین مضامین قرآنی در ادبیات و هنرهای تزیینی عصر تیموری.سوالات پژوهش:آیات قرآن کریم چگونه هم در صور خیال شعر و هم در فرم و محتوای تزیینات کتیبه‌ای دوره تیموری تجلی یافته‌اند؟چه اشتراکات و افتراقاتی بین شیوه‌های بهره‌گیری از قرآن در متون شعری و آثار هنری این دوره وجود دارد؟

the manifestation of quranic verses in inscriptional decorations and poetry of the timurid period (with emphasis on the poetry of khwaju kermani, ahli shirazi, and hilali jaghata’i)

the timurid period was an era of the simultaneous flourishing of persian art and literature. alongside prominent poets who were the heirs of the iraqi style and forerunners of safavid literature, architectural art, and especially inscriptional decorations, achieved unparalleled prosperity. this article, with a descriptive-analytical approach, examines the &manifestation of quranic verses& as a common and fundamental phenomenon in the two fields of poetry and decorative arts of timurid architecture. in the dimension of poetry, the influence of the quran and hadiths on three notable poets of this period—khwaju kermani, ahli shirazi, and hilali jaghata’i—is analyzed through methods such as lexical, propositional, allusive, and inspirational. in the artistic dimension, the present article investigates the application of quranic verses in the inscriptions of mosques and magnificent structures like the goharshad mosque, the timurid friday mosque of samarkand, and the kharghird madrasa; where kufic, thuluth, and naskh scripts, alongside turquoise and blue mosaic tilework, are manifested not merely as decorative elements but as an artistic expression of the divine word.the results of this research indicate that the holy quran, as a unique source, played a central and harmonious role both in the worldview and imagery of the poets and in the aesthetics and themes of the architectural decorations of this era. accordingly, the poetry and decorative art of the timurid period can be considered two distinct yet harmonious manifestations of a common truth.research objectives:investigation and comparison of the methods of quranic verse manifestation in the poetry of the timurid period and the inscriptional decorations of this period.explanation of the contextual and aesthetic connection between quranic themes in the literature and decorative arts of the timurid era.research questions:how are the verses of the holy quran manifested both in the poetic imagery and in the form and content of the inscriptional decorations of the timurid period?what commonalities and differences exist between the methods of utilizing the quran in the poetic texts and artistic works of this period?