تحلیل حضور کیفی نور در مساجد تاریخی اسلامی نمونه موردی: مسجد شیخ لطف الله، مسجد سلیمیه و مسجد جامع قرطبه

باتوجه‌به جایگاه ارزشمند نور در هنر اسلامی و رابطۀ مستقیم آن با مفاهیم حکمی، کامل‌ترین بازخوانی تجلیات نور می‌تواند بر روی فضاهای نیایشی صورت پذیرد. نور یکی از عناصر مورد توجه در معماری اسلامی است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد تطبیقی براساس اطلاعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده است. برای انجام این تحقیق، سه نمونه از شاخص‌ترین مساجد اسلامی، مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، مسجد سلیمیه استانبول و مسجد جامع قرطبه در کوردوا انتخاب شد. میزان دریافت تابش نور طبیعی روز از نورگیرها در گرم‌ترین و سردترین روز سال در ساعت 12 ظهر با استفاده از سنجش روشنایی نور توسط نرم‌افزار تردی مکس دیزاین در سطح پلان و دید ناظر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش و نتایج آنالیزها نشان می‌دهد؛ گزینش مکان، تعداد و فرم نورگیرها، فضای مساجد را به‌واسطۀ حضور متوازن و متعادل نور و یا حضور تاکیدی در جهت و با هدفی خاص مورد تاثیر قرار داده است. صورت شکلی این گزینش به سبب شرایط پیرامونی حاکم بر مکان و امکانات رایج در فن برپاسازی معماری متفاوت و در نتیجۀ میزان نور دریافتی در هر سه مسجد متفاوت بوده است. هدف غایی در هر سه مسجد ایجاد فضای معنوی و متحد کردن نمازگزاران در زیر نور الهی است که به‌صورت یکسان در فضای مسجد سلیمیه تقسیم می‌شود و در فضای تاریک مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد جامع قرطبه به‌صورت اثرهای نوری، شاخص‌تر از حضور مستقیم نور تجلی می‌یابد.اهداف پژوهش:کشف اصول و قوانین نورپردازی و نقش نورگیرها در توزیع نور طبیعی در مساجد تاریخی اسلامی.تحلیل حضور کمی و کیفی نور در نمونه‌های مورد مطالعه.سوالات پژوهش: چه رابطه‌‍ای میان معماری فضا و فرم نورگیرها در معنویت بخشی به فضا در مساجد اسلامی (مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد سلیمیه و مسجد قرطبه) وجود دارد؟چه عواملی در مساجد تاریخی در کیفیت و کمیت به حضوررسانی نور نقش دارند؟

analysis of the qualitative presence of light in historic mosques (case study: sheikh lotfollah and selimiye mosques and mosque-cathedral of cordoba)

due to the valuable place of light in islamic art and its direct relationship with theological concepts, the most complete re-reading of the manifestations of light can be done on prayer spaces.this research was performed by descriptive-analytic method. in order to discuss scale of day light estimation in historical mosques, three mosques were discussed from historical ones and the amount of natural daylight received from skylights on the hottest and coldest day of the year at 12 noon with the use of light brightness was analyzed by max design fragility software at the level of plan and observer vision. analysis results showed that the ultimate goal in all three mosques is to create a spiritual atmosphere and unite the worshipers under the divine light, which is equally distributed in the space of salimiyeh mosque, and in the dark space of sheikh lotfollah mosque and cordoba mosque as light effects, more significant than the direct presence of light manifests.aims of research1. discover the principles and laws of lighting and the role of skylights in the distribution of natural light in historic islamic mosques.2. analysis of quantitative and qualitative presence of light in the studied samples.research questions1. what is the relationship between the architecture of the space and the form of skylights in spiritualizing the space in islamic mosques (sheikh lotfollah mosque, selimiyeh mosque and cordoba mosque)?2. what factors play a role in the quality and quantity of light in historic mosques?