بررسی محوطه تاریخی سرمشهد استان فارس در متون تاریخی و آثار جغرافی نویسان اسلامی با تاکید بر شواهد باستان شناسی و هنری

روستای سرمشهد در دهستان دادین از بخش «جره بالاده» شهرستان کازرون و در 30 کیلومتری غرب شهر بالاده قرار گرفته است. در این روستا یک محوطه تاریخی واقع است. محوطه تاریخی سرمشهد یکی از بزرگ‌ترین مناطقی است که آثار دوره ساسانی تا سده 7 هجری قمری در آن قابل مشاهده است. این محوطه تاریخی در هفت کیلومتری روستای سرمشهد در دشتی هموار و در میان دو رشته‌ کوه جا گرفته است. جغرافی نویسان اسلامی در آثار خود این محوطه را دشت «بارین» و «غندجان» نامیده اند. نخستین بار، طبری (224-310 ه.ق) دشت بارین را در «اردشیرخوره» معرفی می کند و پیشینه آن را به زمان ساسانیان نسبت می دهد. برخی از این منابع «غندجان» را در کوره اردشیرخوره و برخی دیگر در کوره «شاپور خوره» و وابسته به منطقه «جره» دانسته اند. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های کتابخانه ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است بررسی نام جای غندجان و دشت بارین در متون جغرافی نویسان اسلامی و انطباق آن با محوطه تاریخی سرمشهد، داده‌های ارزشمندی در رابطه با، پراکندگی جمعیت، چگونگی راه های ارتباطی و بازرگانی، مناسبات اجتماعی و مراکز صنعتی و تولیدی، در اختیار ما قرار می دهد. روش انتخاب ‌شده در این پژوهش بر پایه بررسی جغرافیای تاریخی و مطالعۀ شواهد باستان شناسی و هنری در مورد دشت بارین و غندجان و بازدید منطقه ای است. با توجه به این پژوهش‌، از سده سوم تا سده نهم هجری قمری، ده جغرافی‌نویس اسلامی از شهر غندیجان و دشت بارین در آثار خود نام برده اند و دانستنی‌های فراوانی دربارۀ حدود شهر، منابع آب و مسافت این شهر تا منزلگاه‌های پیرامون ارائه می دهند. با نگرش به این توصیفات، غندجان متون اسلامی با محوطه تاریخی سر مشهد در استان فارس همخوانی دارد. اهداف پژوهش:1. بررسی تغییرات در جغرافیای اداری غندجان در قالب کوره های اردشیرخوره و شاپورخوره با مطالعۀ منابع جغرافی نویسان اسلامی.2. بررسی محوطه تاریخی و جغرافیایی سرمشهد.سوالات پژوهش:1. چه عللی در نامشخص بودن پیشینه تاریخی و جغرافیایی محوطه تاریخی سرمشهد نقش داشته است؟2. چه عواملی در توسعه و گسترش شهر غندجان نقش داشته است؟

Study on the Historical Site of Sarmashhad of the Fars Province in Historical Transcripts and the Findings of Islamic Geographers with Emphasis on Archaeological and Artistic Evidence

The village of Sarmashhad is located in the Dadin rural community of Jarreh Baladeh section of Kazerun city and 30km west of Baladeh city. There is a historical site in this village which is considered as one of the largest areas where the remaining artworks of the Sassanid period up to the 7th century AH can be perceived. This historical site is located seven kilometers from the village of Sarmashhad in a flat plain between two mountain ranges. Islamic geographers in their works have called this area Barin and Ghandjan plains. For the first time, Tabari (224-310 AH) introduces the Barin plain in Ardeshir Khoreh and attributes its history to the Sassanid era. A number of these sources have considered Gandjan in Ardeshir Khoreh furnace and others in Shapur Khoreh furnace and related to Jarreh region. This research has been done by descriptive and analytical methods by relying on library data and field observations. Findings of the study indicate that the study of the name of Gandjan and Barin plain in the texts of Islamic geographers and its adaptation to the historical site of Sarmashhad, provides valuable data on population dispersion, communication and trade, social relations and industrial centers and production. The method selected in this research is based on the study of historical geography and the study of archaeological and artistic evidence about the Barin and Gandjan plains and regional visits. According to this research, from the third century to the ninth century AH, ten Islamic geographers have mentioned the city of Gandijan and Dasht-e Barin in their works and provided several information about the city limits, water sources and the distance of this city to the surrounding homes. With regard to these descriptions, Gandjan Islamic texts are consistent with the historical site of Sarmashhad in the Fars province. Research aims:1. A study on the changes in the administrative geography of Gandjan in the form of Ardeshir Khoreh and Shapur Khoreh furnaces by studying the sources of Islamic geographers.2. A revision of the historical and geographical area of ​​Sarmashhad.Research questions:1. What are the reasons for the uncertainty of the historical and geographical background of the historical site of Sarmashhad?2. What factors have played a role in the development and expansion of Gandjan city?