بازشناسی اصول سلسله مراتب مکانی در مساجد سنتی ایران و تحلیل آن با روش نحو فضا (مطالعه موردی: مساجد شهر شیراز)

معماری به صورت ابزاری برای پاسخگویی به نیازهای انسان است و در این زمینه، مساجد به عنوان یکی از جلوه های معماری اسلامی، سهم ویژه ای در پاسخگویی به نیازهای روحی انسان برعهده دارد. مساجد در گذر زمان دارای اصولی واحد برای ایجاد سلسله مراتب هستند. این پژوهش به دنبال بازشناسی سلسله مراتب در مساجد شهر شیراز است تا بتوان آن را در مساجد معاصر شیراز مورد استفاده قرار داد. بر همین اساس در ابتدا با مراجعه به متون معماری و نیز دیدگاه صاحب نظران، به بازشناسی اصل سلسله مراتب مکانی پرداخته شد و سپس به تعریف علمی این کلمه و یافتن بن مایه های آن پرداخته شده است. برای این منظور از روش توصیفی تحلیلی برای بدست آوردن مبانی نظری و از روش نحوه فضا به کمک نرم افزار depthmap برای تحلیل چهار مسجد نمونه موردی برگرفته شده است. یافته های پژوهش بیانگر این موضوع است که در مساجد شهر شیراز، فضاهای عمومی که بیشتر مورد استفاده قرار می گرفته اند مانند شبستان در درجه اول دسترسی در نظر گرفته شده اند و تمام فضاهای دیگر دارای محرمیت بیشتری بودند و در درجه دوم دسترسی قرار داشتند تا جایی که افراد استفاده کننده عادی حتی شاید متوجه وجود این فضاها در مسجد نمی شدند. همچنین در مساجد شهر شیراز در صورتی که امکان ایجاد دو ورودی بوده است، دو ورودی را از دو محل کاملاً متفاوت می ساختند تا جایی که حتی مساجد ارتباط دهنده دو محله با هم بودند.اهداف پژوهش:1. بازشناسی اصول سلسله مراتب مکانی در مساجد سنتی ایران.2. تحلیل سلسله مراتب مکانی مساجد شیراز با روش نحو فضا.سوالات پژوهش:1.چه عواملی بر شکل دهی به ساختار مکانی مساجد سنتی ایران تاثیرگذار بوده است؟2.سلسله مراتب مکانی مساجد شیراز  بر چه اساسی بوده است؟

Recognition of the Principles of Spatial Hierarchy in Traditional Mosques of Iran and its Analysis by Space Syntax Method (Case study: Mosques of Shiraz)

Architecture is a tool for encountering human needs, and in this regard, mosques, as one of the manifestations of Islamic architecture, have a distinct role in meeting human spiritual needs. Mosques over time have unified principles for creating hierarchies. This research seeks to recognize the hierarchy of the mosques of Shiraz in which the obtained information can be applied in contemporary mosques. Accordingly, first, by referring to architectural texts and experts’ views, the principle of spatial hierarchy is recognized and then the scientific definition of the word and its foundations are found. For this purpose, a descriptiveanalytical method is applied to obtain theoretical foundations; furthermore, the method of space method with the help of Depthmap software was also used to analyze four mosques. The research findings express the view that the mosques of shiraz behold public spaces such as the courtyards in first degree and other areas that were more cloistered and are classified as second spaces of accessibility in which ordinary people may have been unaware of. Correspondingly, if it was possible to create two entrances, they were made from two completely diverse places to the point that the mosques connected neighborhoods. Research aims: 1. Recognizing the principles of spatial hierarchy in traditional Iranian mosques. 2. Analyzing the spatial hierarchy of Shiraz mosques with the method of space syntax. Research questions: 1. What factors have influenced the shaping of the spatial structure of traditional Iranian mosques? 2. What is the spatial hierarchy of Shiraz mosques based on?