مطالعه‌ تحلیلی-تطبیقی مقرنس‌های ایران با نمونه‌های‌ دیگر‌کشورهای اسلامی در نظام نشانه‌ای بینامتن ژنتی

دراین مقاله، سعی برآن بوده است تا ضمن معرفی شاخصه و ویژگی‌های مقرنس از دسته کاربندی‌ها، خوانشی تطبیقی بین نمونه مقرنس‌های ایران با برخی از نمونه‌های مقرنس‌کشورهای اسلامی، صورت پذیرد. این مطالعه بیشتر جهت شناسایی و معرفی شاخصه‌های تطبیق مقرنس‌ها صورت پذیرفته و تلاش شده است، نمونه‌ها از دوره‌های مختلف تاریخی با پراکندگی جغرافیایی در انواع بنا انتخاب شوند. نمونه مقرنس‌های ایران شامل: مسجد‌ جامع‌ قم، امامزاده درب‌امام اصفهان، خانقاه شیخ عبدالصمداصفهانی نطنز، آرامگاه بایزیدبسطامی شاهرود، عمارت مسعودیه تهران، مدرسه‌آقابزرگ کاشان، امامزاده باباقاسم وخانه شیخ‌السلام اصفهان است. نمونه مقرنس‌های شاخص کشورهای اسلامی شامل: مدرسه عبدالعزیز خان در بخارا، بنای گور امیر در سمرقند، تالار خواهران اسپانیا و نمونه بناهای مقرنس دار ترکیه است. بدین منظور بر اساس مبانی نظری با رویکرد بینامتنیت و استفاده از روش تحقیق توصیفی با رهیافت (تحلیلی-تطبیقی )، داده‌ها و اطلاعات تحقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند. رهیافت تطبیق بیشتر بر اساس روش بیش متنیتژنتی بوده است. یافته‌های پژوهش با بهره جستن از فنون جمع آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی به مطالعه پاره‌ای از وجوه تشابه و تمایز نمونه‌های ایران با سه کشور ترکیه، ازبکستان و اسپانیا به دست آمده است. نتایج حاکی از آن است که فرم و فضای مقرنس علاوه بر شکل هندسی‌شان، شامل نقش‌مایه‌های متنوعی بر رویه خود، اعم از؛ گیاهی، هندسی، جانوری، انسانی و نوشتاری است. میزان وجود و تنوع هریک از این نقش‌مایه‌ها بیشتر متاثر از مضمونی اجتماعی از فضای فرهنگی- هنری دوره‌‌های تاریخی مربوطه وتحول مواد، مصالح و فنون آن زمان بوده است. در رابطه بیش‌ متنیت از نوع دگرگونی یا تراگونگی، فضای بصری و هندسی مقرنس‌ها دچار تغییر و تحولات گونه‌ای یا سبکی اعم ازکاهشی، حذفی و یا جابه جایی بوده‌اند ولی با کمترین تنوع بنیانی؛ دلیل آن هم ساختار هندسی ثابتی است که به شیوه سینه به سینه انتقال یافته و ماهیت مقرنس را شکل داده است. بنابراین کمتر دچار تراگونگی‌های بارز شده و بیشتر در رابطه‌ای میان‌متنی متناوب، با انواع دیگر خود در دوره‌ها و مناطق مختلف جهان قرار داشته است.