ملاحظات انتقادی: نقد شیوه‌های خوانش و پژوهش در مطالعات هنر‌ اسلامی

هدف اصلی این مقاله، مطالعه و نقد شیوه‌های مطالعات هنر اسلامی به‌منظور طرح نظریّه‌ای‌ جدید در این حوزه است. روش بررسی پژوهش حاضر، روش تحلیلی-انتقادی نظریّه‌ها و یافته‌هاست و اطّلاعات آن به‌شیوه‌ اسنادی و کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده‌اند. در این مقاله با طرح یافته‌های پژوهشی، مسئله مغالطه و کلّی‌گویی‌های سنّت‌گرایان برای به‌حاشیه‌راندن مفاهیمی چون قدرت، فرهنگ و ایدئولوژی در متن‌های هنری دوران اسلامی، مورد بررسی انتقادی قرار گرفته است. بر این اساس، از بین شیوه‌های فرضیه‌پردازی‌شده‌ای که برآیند تحلیل متون پژوهشی در این حوزه بوده و توسّط پژوهشگران این مقاله تدوین شده‌اند، شیوه‌ خوانش خیالی-حِکمی (سنّت‌گرا) مورد تحلیل انتقادی قرار می‌گیرد. نتایج این مقاله پس از شرح خوانش گفتمانی، حاکی از آن است که شیوه‌های رایج در مطالعات هنر اسلامی در قلمرو تحلیل‌های ذهنی، توصیفی و ماهیّت‌گرایانه دچار سفسطه‌‌های تفسیری و مغالطه‌های درون‌گرایانه‌ هستند که گفتمان‌های پنهانی و موثّر در تبیین سازوکارهای فرهنگی هنر اسلامی را از دایره مطالعاتی خود خارج کرده‌اند‌ و فاقد روش‌شناسی مطالعاتی هستند. ازاین‌رو، طرح نظریّه‌ «گفتمان هنر پیرااسلامی» و نیز طبقه‌بندی جدیدی از روش‌های مطالعاتی هنر در ملل اسلامی، از دیگر نتایج این پژوهش انتقادی محسوب می‌شود.