سیر تحول نقش پرنده شکارگر در هنرهای تزیینی دوره صفوی

هنرمندان ایرانی در طول تاریخ علاوه‌بر تزیین آثار با اشکال گیاهی، جانوری، انسانی و خط‌نوشته سعی داشته‌اند مفاهیم پیچیده مذهبی، سیاسی، نظامی و فرهنگی را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان نمایند. یکی از نقوش شاخص و کمتر شناخته‌شده در هنرهای تزیینی ایران، نقش پرندگانی است که جانوران مختلفی همچون شیر، پلنگ، آهو، قوچ، ماهی و پرنده را شکار کرده‌اند. این نقش که حالتی همچون «گرفت‌و‌گیر» دارد، از تمدن‌های پیش‌ازاسلام آغاز شده و تا عصر صفویان ادامه یافته است.پرندگان شکارگر در تمدن‌های پیش‌ازاسلام به‌صورت عقابی با سر شیر، عقاب و شیردال ترسیم می‌شدند که با توجه به جایگاه و شیوه اجرا نمادی از قدرت مذهبی، نظامی یا سیاسی حاکمان سومری، عیلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی به‌شمار می‌آمدند. با پذیرش اسلام توسط ایرانیان، استفاده از نقوش قدیمی از جمله نقش پرندگان شکارگر ادامه می‌یابد، با این تفاوت که طراحان نقوش سنتی در سده‌های اولیه اسلامی و دوران صفویان با توجه به نمونه‌های موجود از نقش عقاب، طاووس و سیمرغ استفاده می‌نمودند.در این مقاله سعی بر آن بوده که با معرفی انواع پرندگان شکارگر در دوران مختلف تاریخی، سیر تحول و تطور و مفاهیم نمادین آن در دوره صفوی مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق این نوشتار، روش توصیفی-تاریخی از گونه «زمینه‌یاب» و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است. با طبقه‌بندی آثار مزین به نقش پرندگان شکارگر و تحلیل اسناد نوشتاری، مشخص گردید پرندگان شکارگر به‌صورت موجوداتی ترکیب‌یافته از چند جانور یا به‌صورت واقعی در تمدن‌های پیش‌ازاسلام و اسلامی ترسیم می‌شدند و این نقش نمادی از قدرت مذهبی، سیاسی و نظامی بوده است.