مقایسه سیمای جبرییل در معراج‌نامه‌های ابن‌سینا و میرحیدر در دو بعد فلسفی و تجسمی

یکی از مهم‌ترین مضامین به کار رفته در آثار هنری ایرانی‌-اسلامی معراج پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص)، است. بسیاری از هنرمندان نگارگر ایرانی، روایت‌های تصویری متنوعی را در قالب «معراج‌نامه‌ها» خلق کرده‌اند که از برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به معراج‌نامه میرحیدر اشاره کرد. روشن است که نگارگران به جنبه‌های بصری معراج توجه کرده‌اند و برای به تصویر کشیدن این واقعه، صورتی تجسمی از عناصر مختلف داستان را شکل داده‌اند. از جمله اینکه، فرشتگانی همچون جبرئیل را با شکل، اندازه و رنگ‌ها و ویژگی‌های خاصی به تصویر کشیده‌اند. از سوی دیگر، فیلسوفان و متالهان ایرانی نیز در آثار خود به بررسی و تحلیل نظری واقعه‌ معراج پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به رساله معراج‌نامه ابن‌سینا اشاره کرد. مقاله‌ حاضر، در پی پاسخ به این مساله است که «تصویری که از جبرئیل در صحنه‌های مختلف معراج در معراج‌نامه میرحیدر مشاهده می‌شود، با توصیفات نظری ابن‌سینا درباره جبرئیل در رساله معراج‌نامه چه نسبتی دارد؟». در این مقاله نشان داده می‌شود که باوجود تفاوت زمانی خلق این دو اثر و نیز تفاوت اساسی رویکرد خالقان این دو اثر (رویکرد تجسمی و رویکرد فلسفی) می‌توان این دو اثر را دو روایت مختلف اما قابل انطباق از تصویر جبرئیل در معراج دانست.