بررسی تطبیقی بازنمایی موضوع معاد در نقاشی قاجاری ایران و بیزانس روسیه

بازنمایی واقعه معاد از موضوعات مورد توجه هنر مسیحیت دوره‌های بیزانس، گوتیک، رمانسک و رنسانس بود که به‌وفور در معماری، حجاری، نقاشی دیواری و نقاشی روی بوم کشورهای مختلف مسیحی دیده می‌شود؛ توجهی که تنها معادل آن در مقیاس بسیار محدودتر در هنر دوره قاجار ایران رخ می‌دهد؛ با وجود اینکه متون اسلامی سرشار از مطالبی در باب معاد است و سوره‌هایی چند، مختص معاد در قرآن وجود دارد، اما به ‌واسطه تحریم شمایل‌نگاری از ترسیم این واقعه در هنر ایران تا دوره قاجار خبری نیست؛ در این دوره دو اثر مستقل در قالب نقاشی قهوه‌خانه‌ای از محمد مدبر به واقعه معاد پرداخته ‌است و در کنار آن نمونه‌های انگشت‌شماری در حوزه نقاشی‌ دیواری و نقاشی پشت شیشه نیز کار شده‌ است. در میان انبوه بازنمایی‌های هنر مسیحی، بازنمایی‌های معاد در هنر بیزانس روسیه دارای شباهت‌های ساختاری فراوانی با همتایان ایرانی خود هستند. این آثار که معرف روح ملی کشورشان و فارغ از تاثیرات آکادمیک می‌باشند، نمایشی از باورهای ملی، بومی، هنری و دینی هر دو کشور در ارتباط با یک واقعه دینی مشترک‌اند. هنرمندان مکتب ندیده قاجار همانند راهبان روسی، تصاویر معاد را به‌شکل خودجوش ترسیم نموده‌اند. در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی تصویر معاد در نقاشی ایران قاجاری و هنر بیزانس روسیه پرداخته شده ‌است. ماحصل این پژوهش نشان می‌دهد که موضوع مشترک معاد در دو تفکر اسلامی و مسیحی، با وجود تفاوت مضامین دینی، از لحاظ هنری و ساختاری دارای شباهت‌های بسیاری است و به‌خوبی نمایانگر نگاه آرمانی و معنوی هنرمندان مکتب ندیده دو کشور است که با دانش هنری خودانگیخته، اندیشه دینی خویش را به نمایش گذاشته‌اند.