بازنمایی تحولات فرهنگی در مناسک عزاداری زنانه

چکیدهمجالس عزاداری به‌عنوان کانونی برای تجسم بعد مناسکی دین در پیوند با زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه دینداران در ادوار تاریخی اشکال گوناگونی به خود گرفته است. این نوشتار بر آن است تا مبتنی بر نظریه‌های کارکردگرایانه و روش اسنادی و میدانی- مشاهده مستقیم و مصاحبه نیمه ساخت یافته - برحسب نوع هییت‌ها، بازنمود تحولات فرهنگی اجتماعی را تا اواخر دهه هشتاد در مراسم مذهبی زنانه شهر تهران به تصویر کشد. مبتنی بر یافته‌های این پژوهش علاوه بر شکل سنتی و مرسوم مراسم روضه های زنانه که از دوره قاجاریه با شکلی ساده و فارغ از تجملات، ساختار سخنران/ روضه‌خوان و محتوای روضه با وجه غالب عاطفی، وعظ و توصیه، ادعیه بدون ترجمه و مخاطبانی ‌‌به‌طور عمده کم‌سواد یا بی‌سواد، هم‌محلی و مسن رایج بود، از دهه هفتاد به بعد دو گونه هییت‌های «عامه‌پسند» و «معرفت‌گرا» در میان زنان برخوردار از سرمایه فرهنگی جامعه شهری مدرن رواج یافت. هییت‌های عامه‌پسند در شکل تجمّلی، پرزرق وبرق و شورانگیز، در ساختار مداح/نوازنده و در محتوا عامیانه و همه فهم و مخاطبانی ‌‌به‌طور عمده جوان‌تر، پایگاه طبقاتی متنوّع، سطح تحصیلاتی متوسط و فاقد شغل و هییت‌های معرفت‌گرا در شکل تجمّلی و پرزرق و برق با میزانی رسمیت بیشتر، ساختار سخنران/ مداح و سخنران/ مداح/ نوازنده، محتوای عقلی، استدلالی و‌شناختی و مخاطبانی جوان، با تحصیلات عالیه، مشاغل حرفه‌ای از طبقات اجتماعی بالا، تقاضاهای فرهنگی جدید و متنوع زنان را در پیوند با زمینه فرهنگی جامعه بازنمایی می‌کنند