کتابخانه و فرصت حضور زنان در فضای عمومی: کتابخانه به مثابه مکان سوم

امروزه توجه به فضاهای عمومی شهر یکی از مهم‌ترین مباحث اجتماعی است خصوصاً توجه به این موضوع در میان گروه‌هایی مانند زنان که عمدتاً امکان کمتری برای بهره‌برداری از فضاهای شهری را در اختیار دارند، اهمیتی دوچندان می‌یابد. توجه به پتانسیل‌های بالقوه‌ای که کتابخانه‌، به‌مثابه «مکان سوم»، می‌تواند برای گروه‌های مختلف زنان داشته باشد، کانون اصلی توجه این پژوهش است. گرچه مکان سوم می‌تواند در تحقق مشارکت و دموکراتیزاسیون فرهنگی در جامعه نقش ایفا کند، اما اگر به نقد رویه‌های طردکننده‌ در این مکان‌ها پرداخته نشود و تقویت نقاط قوت و بهبود آنها مد نظر نباشد نمی‌توان به بهبود فرآیند‌ ادغام گروه‌های مختلف از جمله زنان در این نوع فضاها و مکان‌ها امید داشت. داده‌های این پژوهش از طریق مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با نُه زن پژوهشگر و دانشگاهی که تجربۀ استفادۀ مداوم از کتابخانه‌ها را داشته‌اند و نیز مشاهدة فضای چهار کتابخانة عمومی در مناطق شمال، مرکز و جنوب تهران و مصاحبه با کتابداران و مراجعان آنها به دست آمده است. از خلال مشاهدات و روایت‌های زنان، تلاش شده تا با تحلیل تماتیک دلایل اقبال یا بی‌رغبتی آنها در استفاده از کتابخانه‌های عمومی شناسایی شود. نتایج نشان می‌دهد که اغلب زنان تجربۀ چندان خوشایندی از کتابخانه ندارند و ترکیبی از مشخصات فضای فیزیکی، قوانین و مقررات و بی‌‌توجهی به اقتضائات خاص زندگی زنان همچون نقش مادری از دلایل مهم بی اقبالی به کتابخانه است. یکی از مهمترین نتایج برآمده از این پژوهش نیز ضرورت مبرم توجه به نیازهای ویژۀ محلی در برنامه‌ریزی و تجهیز کتابخانه در محلات مختلف شهر است.

Library and the opportunity it provides for women’s presence in public space: library as a Third place

The “Right to the City” provides a universal entitlement for all citizens to enjoy the public features of Urban Life. The Public Spaces, accordingly, should remain open to those groups and communities who traditionally had the least of fair opportunities to take part in Civil Society. Public Library, as a “Third Place”, is expected to be a pioneer in welcoming the people of “Marginalized” lives. By adopting a critical stance, this research has focused on the experience of a number of women who regularly attend public libraries in variegated regions of Tehran. Based on the results, public libraries are still in serious need of betterment, both spatially and socially, in creating democratic environments in which women are considered as equal citizens. Suffice it to say, there are still a variety of factors that deprive women of an inclusive atmosphere. Most of them are generally inclined to use public libraries, but they also have serious difficulties in expressing themselves freely in such public spaces. The research has also come up with some recommendations in the case of urban management and planning which could be of help in improving the qualities of public libraries.