خودزندگینامه‌ها در جامعه‌شناسی: سنخ‌شناسی اجتماعی خودزندگینامه‌های حوزویان

در این پژوهش، تلاش شده‌است تا با بررسی خودزندگینامه‌های حوزوی منتشرشده به زبان فارسی در سال‌های پس از ورود صنعت چاپ به ایران تا سال 1395 شمسی، آورده‌ها و وانهاده‌های این متون استخراج شده و با استفاده از روش‌ تحلیل مضمون، مضامین اصلی، نقاط کانونی تمرکز و حاضران و غایبان این برساخت‌های مدون از زندگی حوزویان مشخص شود. در نهایت با استفاده از این داده‌ها، سنخ‌شناسی جامعه‌شناختی از این خودزندگینامه‌ها ارائه شد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اساتید و پدران و اجداد پدری، حاضران مشترک در غالب این خودزندگینامه‌ها هستند. امور ماورایی و خداوند، در خودزندگینامه‌های متقدم به لحاظ زمانی، به صورت مستقیم در این خودزندگینامه‌ها حضور پررنگی دارند، سپس حضوری غیرمستقیم می‌یابند و در دهه‌های اخیر، از روایت کنار گذاشته می‌شوند. این خودزندگینامه‌ها از منظر حضور زنان به عنوان شخصیت‌های حاضر در این برساخته‌ها، به دو دسته‌ی «زن‌گویا» و «زن‌محذوف» تقسیم می‌شوند. همین دوگانه را در مورد اشاره یا عدم اشاره به متغیرهای اقتصادی زندگی در این خودزندگینامه‌ها می‌توان مشاهده کرد و این متون را به دو دسته‌ی «اقتصاد محذوف» و «اقتصادگویا» تبدیل کرده‌اند. در جمعبندی نهایی، با اتکاء به یافته‌های فوق، خودزندگینامه‌های حوزوی به دو سنخ کلی «خودزندگینامه‌های عزلتی» و «خودزندگینامه‌های اجتماعی» تقسیم شده‌اند. خویشتن ِ خودزندگینامه‌ای ارائه‌شده در خودزندگینامه‌های عزلتی، در دایره‌ی محدود آموزش، عبادت و خانواده‌ای مردانه محدود می‌ماند و خویشتن ِ هویدا در خودزندگینامه‌های اجتماعی، در پیوند با وقایع اجتماعی و شبکه‌ای گسترده‌تر از کنشگران و وقایع تصویر می‌شود. خویشتن ِ حوزوی که تنها «حوزوی» نیست بلکه وجودی اجتماعی است که حوزوی «نیز» هست.

Autobiographies in Sociology: Social Typology of Shiite Clergy’s Autobiographies

In this research, we attempted to study hawzavi autobiographies published in Persian language and extract the neglected and expressed issues in them. Then we aimed to analyze the main themes, central interests and ideas, as well as the present and absent issues of these constructed accounts of the lives of the hawzavis using thematic analysis method. Finally, a sociological typology of these autobiographies is presented based on these data. This typology could be considered as another phase in depicting an image of hawza and its actors as well as their evolution and changes in contemporary Iran. Findings show that masters, fathers and paternal ancestors are the common expressed issues in most of these autobiographies. Transcendental issues and God are clearly more apparent in the older autobiographies, but they gradually diminish and are depicted in a mediated way, and are finally disappeared in the recent decades. In terms of the presence of women, these autobiographies are divided into two categories of “femalesexpressed” and “females neglected” and even into two other categories of “economyexpressed” and “economyneglected”. Hence, Hawzavi autobiographies are categorized into two general types of “secluded autobiographies” and “social autobiographies”. The presented self in secluded autobiographies is limited to education, worship and a masculine family setting. In contrast, the presented self in social autobiographies is depicted in relation with social issues and a wider network of actors and events; a hawzavi self who is not just hawzavi but a social existence that is ‘also’ hawzavi.