تبیین اثرات فاصله و جمعیت بر الگوی فضایی جریان‌های مهاجرتی در بین شهرهای بزرگ ایران

پژوهش حاضر با توجه به سهم قابل‌توجه مهاجرت در بین شهرهای بزرگ و جایگاه کانونی این شهرها در سیاستگذاری‌های مهاجرتی می‌کوشد الگوی فضایی این مهاجرت‌ها را تحلیل و نقش موقعیت جغرافیایی و موقعیت جمعیتی شهرها را در تعیین الگوی این جریان‌ها با استفاده از روش‌های آمار فضایی در فاصله زمانی 1395-1390 تبیین کند. براساس روش گتیس-اُرد و شاخص نسبت اثربخشی مهاجرت، سه خوشه مهاجرتی شناسایی شد که دو خوشه شامل شهرهای بزرگ مهاجرفرست و یک خوشه شامل شهرهای بزرگ مهاجرپذیر است. خوشه مهاجرفرست در دو استان خوزستان و آذربایجان غربی توزیع شده‌اند و خوشه مهاجرپذیر با محوریت شهرهای واقع در منطقه کلانشهری تهران شکل گرفته است. روش تحلیل خوشه‌ای سلسله‌مراتبی و ترکیب دو شاخص نسبت اثربخشی مهاجرت و حوزه نفوذ شهر نشان داد که کلانشهر تهران و کرج، به ترتیب، دارای بالاترین رتبه هستند و نسبت بالای اثربخشی مهاجرت در شهرهای پیرامونی این دو شهر صرفاً ناشی از توان مهاجرت‌پذیری شهرهای پیرامونی نیست، بلکه ناشی از استقرار آن‌ها در مجاورت دو شهر تهران و کرج است. تحلیل همبستگی پیرسون نشان داد که جریان مهاجرت‌های بین‌شهری دارای همبستگی معناداری با فاصله بین شهرها نیست. براساس مدل رگرسیون جغرافیایی، دو متغیر جمعیت شهر و حوزه نفوذ شهر 87 تا 93 درصد تغییرات در تعداد مهاجران واردشده و 52 تا 99 درصد تغییرات در نسبت اثربخشی مهاجرت شهرهای بزرگ را تبیین می‌کنند.

the spatial pattern of interurban migration among iranian big cities: the role of distance and population

considering the significant role of big cities in iranian internal migration and their importance in migration policies, this article employs spatial statistics to analyze migration patterns between these cities based on geographical distance, population size, and the influence domain (id) during 2011-2016. the study identified three migration clusters based on the getis-ord index method and emr index, two of which are migrant-sending clusters, while the third is a migrant-reception cluster. the migrant-sending clusters are located in khuzestan and west azarbaijan provinces, while the migrant-reception cluster comprises a significant number of big cities mainly distributed in the tehran metropolitan area. tehran and karaj cities rank highest among big cities, as evaluated by hierarchical cluster analysis and the integration of emr and id indices, respectively. the variable of geographical distance, according to the pearson correlation coefficient, showed no significant correlation with migration. the results of the geographic regression model also revealed that the two variables, city population and id, explain 87% - 93% of the changes in immigration and 52%-89% of the changes in emr.