کاوش و تبیین الگوهای فضایی دگرگون شده در پخشایش جمعیتی مناطق ایران

الگوهای پخشایش جمعیتی در بازه‌های زمانی گوناگون، جلوه‌های متنوعی از مراحل پیچیده دگرگونی‌های اجتماعی فضایی در مناطق سرزمین است. این پژوهش با هدف بررسی الگوهای فضایی ناشی از پخشایش جمعیت در استان‌ها و شهرستان‌های کشور در بازه زمانی 1390 تا 1395 سعی دارد تا پیامدهای اجتماعی فضایی این الگوها را در ارتباط با دگرگونی فرایندهای شهرنشینی و شهری شدن مناطق کشور کاوش نماید. پژوهش حاضر، در دو سطح توصیفی– تحلیلی با استفاده از داده‌های سرشماری نفوس و مسکن و کاربست تکنیک‌های ترکیبی در تحلیل یافته‌ها بر اساس دستورهای hot spot  و cold spot (مبتنی بر ضرایب موران و آنتروپی) در gis تدوین شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که شهرستان‌های قرار گرفته در مرکز کشور دارای مهاجرت‌پذیری بالایی بوده و شهرستان‌های واقع در مناطق شرقی و غربی کشور در دوره زمانی مهاجرت‌فرستی قرار دارند. این امر نشان دهنده کاهش فعالیت در بخش کشاورزی در مناطق حاصلخیز و افزایش الگوی اشتغال در بخش خدمات و صنعت در مرکز کشور است. از طرفی این روند باعث تضعیف انسجام و توازن فضایی در مناطق سرزمین شده است. آن چه مشخص است، الگوی پخشایش جمعیت در مناطق سرزمین مغایر با اصول و چارچوب بهینه آمایشی است.

Exploring and Explaining the Transformed Spatial Patterns in Demographic Distribution of Iranian Regions

The patterns of demographic distribution in different time periods are various manifestations of complex stages of sociospatial transformations in regions of a territory. The aim of this study is to investigate the spatial patterns resulting from population distribution in the provinces and counties of Iran between 2011 and 2016. This enables us to explore the sociospatial consequences of these patterns in relation to transformation of urbanization processes and urbanization rates of regions. The present study has been compiled in two descriptiveanalytical levels using population and housing census data and using combined techniques in analyzing findings based on Hot Spot and Cold Spot commands (based on Moran and Entropy coefficients) in GIS software. The research findings show that the counties located in the center of the country have high rates of in migration and those that located in the eastern and western regions of the country are in the periods of out migration. This indicates a reduction in the agricultural sector activities in fertile areas and a promotion in the employment patterns in the service and industry sectors in the center of the country. This trend has weakened both the cohesion and spatial balance in the territory. It is obvious that the pattern of population distribution in the regions of the country is contrary to the principles and optimal framework of territory spatial planning.