دو گونه طبقه‌بندی علوم در نگاه اِخوان الصّفا و خُلّان الوَفا

در میان مسلمانان اِخوان‌الصّفا و خُلّان الوَفا، یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی هستند که به موضوع طبقه‌بندی علوم توجه ویژه داشتند. هدف اخوان‌الصفا، ایجاد تحول فکری و بنیادی در جامعه بود تا از آن طریق، انسان‌ها را به سعادت برسانند. از این گروه بیش از پنجاه رساله در زمینه‌های گوناگون دانش و فرهنگ به جای مانده است که نمایانگر سهم قابل توجه ایشان در رشد و شکوفایی فرهنگ اسلامی باشد. چینش موضوعات و تربیب این رسایل که شباهت بسیاری به یک دایره‌المعارف فلسفی- علمی دارد، یکی از مهم‌ترین منابع برای استخراج طبقه‌بندی مطلوب علوم از نگاه اخوان‌الصفا است. در کنار این طبقه‌بندی که بر اساس ماهیت سلسله‌مراتبی علوم به سامان آمده، در رساله هفتم این مجموعه رسایل و ذیل رساله «فی الصنایع العلمیه و الغرض منها»، طبقه‌بندی دیگری از علوم مطرح شده که با طبقه‌بندی به دست آمده از ترتیب رساله‌ها تفاوت فراوانی دارد. این مقاله می‌کوشد ضمن شرح دوگانگی این دو طبقه‌بندی، به تبیین دیدگاه و نقش اخوان‌الصفا در دسته‌بندی علوم اسلامی بپردازد.