نظریه «تکامل جامعه و تاریخ» استاد مرتضی مطهری

این مقاله با بررسی آثار استاد مرتضی مطهری درباره تحولات جامعه و تاریخ، به دنبال تبیین نظریه «تکامل جامعه و تاریخ» ایشان است. برای تبیین این نظریه، باید به سوالات ذیل پاسخ داد: تکامل به چه معناست؟ معیارهای تکامل جامعه و تاریخ چیست؟ و سیر حرکت تکاملی تاریخ چگونه است؟ با بررسی آثار ایشان، به این نتیجه می‌رسیم که «تکامل تاریخ» به‌معنای به فعلیت رسیدن استعدادهای فطری جامعه است که معیار آن ایمان و ایدیولوژی و رشد آزادی و آگاهی در جامعه است. سیر تکامل تاریخ هم به این صورت است که در طول تاریخ، مجموع جوامع در مجموع زمان‌ها، روبه تکامل هستند. این تکامل مجموعی اگر به‌معنای تکامل در نهایت تاریخ و در قالب جامعه مهدوی باشد قابل پذیرش است، اما به‌صورت تکامل مجموعی در مقاطعی از تاریخ، همواره لزوماً قابل پذیرش نیست، اگرچه برای دوره‌های تاریخی خاص پذیرفتنی است.