بررسی نسبت الگوی «همانندسازی قومی» با «همانندسازی اسلامی»

یکی از الگوها در مواجهه با تنوع قومی جوامع، «همانندسازی» است که از سوی برخی حکومت‌ها با هدف ایجاد انسجام داخلی دنبال می‌شود. در همانندسازی به‌مثابه یک رهیافت، دو رویکرد کلی وجود دارد: در یکی نفی نمادهای قومی و فرهنگی بدون ترجیح قومی خاص، و در دیگری نفی نمادهای قومی و فرهنگی به سمت قوم برتر و حاکم. از سوی دیگر، یکی از آموزه‌های دین اسلام ایجاد وحدت در امت است. همین امر شبهه مشابهت دیدگاه اسلام با رهیافت «همانندسازی» را به ذهن متبادر ساخته، خود یک مسئله به نظر می‌رسد. اما سیاست «همانندسازی قومی» با هر دو رویکرد، از وجوه گوناگون، توسط عقل و شرع محل نقد است. اصل تنوع اقوام و شکل‌گیری هویت قومی امری طبیعی و البته غیر‌ذاتی بوده که اسلام آن‌ را پذیرفته و برای آن مصالحی قائل است. این اصل هر دو رویکرد را به نقد می‌کشد. تبعیض و برتری قومی به‌مثابه ستون یکی از رویکردهای همانندسازی مردود است. نوع برخورد با سنت‌های قومی نیز یکسان نیست. چهار رویکرد «پذیرش»، «پذیرش همراه با جهت‌دهی و اصلاح»، «سکوت و مباح‌انگاری» و «عدم پذیرش» از سوی اسلام در قبال سنت‌ها وجود دارد. محور «همانندسازی اسلامی» برخلاف مسئله قومیت، نسبت به همه اقوام و جوامع یکسان بوده و آن ایدئولوژی مبتنی بر ارزش‌های انسانی و ایمانی است. امکان تحقق این ایدئولوژی به این سبب که جوامع بشری و اقوام نوعی واحدند، میسر است و نقطه نهایی سیر جهان بشری به‌شمار می‌رود. شیوه انجام این پژوهش «تحلیل محتوایی» با بهره‌گیری از استدلال‌های عقلانی است.