بررسی انتقادی مبانی معرفتی نظریه کنشگر شبکه برونو لاتور

فیلسوف، انسان‌شناس و جامعه‌شناس فرانسوی برونو لاتور، از نظریه‌پردازان پسامدرن است که با رّد اعتبار عام «برساخت‌گرایى اجتماعى»، قائل به لزوم توجه به ساحت اجتماعی، در کنار ساحت فناورى و طبیعت است. وی، نظریه «کنشگر شبکه» را در حوزة جامعه‌شناسی علم و فناورى مطرح کرده است. این نظریه، ریشه‌های نیرومندی در ساختارگرایی و پساساختارگرایی دارد و به‌عنوان یک نظریه اجتماعی مشارکت افراد، اشیاء و فضاها را در درون شبکه‌ای از مناسبات اجتماعی، مفروض گرفته است. نظریه کنشگر شبکه معقتد است، افزون بر کنشگر انسانی، عناصر غیرانسانى نیز به‌عنوان «عامل»، نقش ایفا می‌کنند. این مقاله، از منظر روش‌شناسی بنیادین، ضمن ترسیم تصویری اجمالی از محتوای نظریه کنشگر شبکه، مبادی فلسفی آن را استخراج و به بوته نقد سپرده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، این نظریه با نادیده انگاشتن تمایز میان عاملیت و ساختار، دو عامل کنشگر و شبکه را به هم پیوند می‌زند.‌‌‌ تقلیل‌گرایی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی ضدذات‌گرایی و قائل بودن به موجودیت نسبی‌ اشیاء، از مهم‌ترین انتقادات مبنایی این نظریه است.