شیوه‌های کارآمد نظارت اجتماعی و زمینه‌های آن در نهج‌البلاغه

اهمیت نظارت اجتماعی به‌منظور جلو‌گیری از انحراف افراد و گروه‌ها در جامعه‌ اسلامی، با توجه به توصیه‌های موجود در متون دینی و تنوع طرق آن، اعم از نظارت الهی، فردی، سازمانی و همگانی روشن می‌گردد. بخشی از نظارت همگانی که برخاسته از مسئولیت آحاد جامعه در قبال یکدیگر است، در قالب دو فریضه‌ «امر به معروف و نهی از منکر» تبلور می‌یابد. به‌‌رغم اهمیت بحث و تلاش فراوان در این زمینه، به نظر می‌رسد امر به معروف و نهی از منکر به طرق فقهی و سنتی تاثیر لازم و کافی را بخصوص در میان نسل جوان ندارد. ازاین‌رو، این پژوهش با توجه به آموزه‌های نهج‌البلاغه، به دنبال یافتن شیوه‌هایی بدیع و کارآمد در نظارت اجتماعی، در کنار امر به معروف و نهی از منکر به مفهوم فقهی آن است که البته آثار و نتایج مورد انتظار از امر به معروف و نهی از منکر را نیز با خود دارد. با واکاوی در نهج‌البلاغه درمی‌یابیم، علاوه بر امر و نهی مستقیم به‌عنوان یکی از شیوه‌های نظارت اجتماعی، امام علیه السلام به شکل غیرمستقیم، افراد را به خوبی‌ها دعوت و از بدی‌ها منع می‌کند. روش غیرمستقیم بر اساس زمان، مکان، و مخاطب، به انحای مختلف ترغیب، توبیخ، دعا، نفرین، ابراز شگفتی، بیان پرسش، موعظه و... توسط امام علی علیه السلام استفاده شده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، شیوه‌های مختلف نظارت و کنترل اجتماعی را در نهج‌البلاغه بررسی کرده است.