تحلیلی بر حضور اجتماعی عرفا

معمولاً عرفان ‌را نوعی خلوت‌گزینی و دوری جستن از مردم می‌دانند، اما در این نوشتار با بررسی تعاریف و تعلیمات عرفانی، روشن می‌شود که این برداشت به طور کامل، درست نیست. حداقل در برخی مراحل عرفان اسلامی، حضور در جامعه برای عارف، موضوعیت می‌یابد. این پژوهش، با هدف ارائه‌ تصویری از عرفان اجتماعی، به ارزیابی مولفه‌های حضور عارف در جامعه و عمل اجتماعی او می‌پردازد و ضمن بررسی مباحث عرفان نظری و شواهد تاریخی در این زمینه، روشن می‌سازد که حضور اجتماعی سالک، در صورت برخورداری از پشتوانه‌ علم به مضارّ و منافع خلق و بر عهده گرفتن مسئولیت هدایت و ایصال آنها به سوی حق، مرحله‌ای از سلوک وی است که با تایید الهی همراه خواهد بود. بنابراین، نادیده گرفتن سلوک اجتماعی عارف و بسنده کردن به دو سفر ابتدایی از اسفار اربعه، به‌معنای این است که بخش بزرگی از سیر عرفانی سالک، مورد غفلت واقع شده است. با بررسی منازل عرفانی «خلق»، «فتوت» و «بسط» در منازل‌السائرین خواجه عبداله انصاری روشن می‌شود که مسئله‌ علمِ الزام‌آور و مسئولیت تعهدساز عارف در اجتماع، در متون اولیه‌ عرفان اسلامی مورد عنایت بوده است.