بررسی مدل صدرایی «گزینش عقلانی» به‌عنوان روشی برای «تبیین» کنش‌های انسانی

تبیین و کشف علل و عوامل شکل‌گیری کنش‌های انسانی، از مهم‌ترین مسائل علوم انسانی است. فیلسوفان علم، مدل‌های مختلفی برای علت‌کاوی در علوم اجتماعی و انسانی بیان کرده‌اند. «گزینش عقلانی»، یکی از مشهورترین‌ انواع تبیین است که در قالب روش‌ها و مدل‌های مختلفی بیان شده است. این مقاله، به دنبال پاسخ به این سوال است: «مدل گزینش عقلانی بر اساس حکمت صدرایی چگونه است؟ آیا می‌توان آن را به‌عنوان مدلی موجه و کارآمد در تبیین کنش‌های انسانی به کار گرفت؟». بدین‌منظور، ابتدا با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به تشریح و ترسیم مدل صدرایی انتخاب عقلانی، به‌عنوان روشی برای تبیین کنش‌های انسانی پرداخته است و در ادامه با استفاده از روش تحلیلی- انتقادی، به بیان ضعف‌ها و نقص‌های این مدل می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که مدل صدرایی مثل سایر مدل‌های تبیین عقلانی، به دلیل غفلت از عوامل بیرونی، ساختاری و زمینه‌ای کنش‌های انسانی و همچنین به دلیل علت‌تامه پنداشتن علل ناقصه و نگاه خطی و یک سویه در تحلیل کنش‌های انسانی، نمی‌تواند مدلی جامع، موجه و کارآمد برای تبیین کنش‌های انسانی به‌شمار آید.