استعاره‌های طبیعت‌گرایی و تخیل ابن‌خلدونی

انسان‌ها از گذشته، بر حسب نوع بافتِ محیطی یا اقلیمی و اجتماعی خود، ضمن استفاده عملی از موجودات بی‌جان و جاندار محیط خود، از قبیل جماد، گیاه و حیوان، روابط و مناسبات خیالی و نمادین را نقش‌آفرینی می‌کردند. زمینه اصلی همه‌ نظام‌سازی‌ها و مفهوم‌پردازی‌ها، فرهنگ و نهادهای فرهنگی‌اند. اندیشه‌ طبع‌نگرانه مبتنی بر اخلاط چندگانه و رابطه‌ انسان با جماد، حیوان و گیاه،‌ در چارچوب بنیادی‌تر «انسان- طبیعت» قرار می‌گیرد که به مرور زمان، از دلالت‌های انضمامی به دلالت‌های انتزاعی و استعاری تبدیل می‌شوند. این استعاره‌ها، نقش عمده‌ای در تخیل و گفتمان معرفتی ابن‌خلدون داشته‌اند. این مقاله، با روش اسنادی، به استفاده از استعاره‌های طبیعت‌گرایانه در مبادی معرفتی گفتمان ابن‌خلدون می‌پردازد. گرچه امروزه استعاره‌های طبیعت‌محوری و طبع‌نگرانه،‌ در بین اندیشمندان و متفکران اجتماعی، استعاره‌های مرده و غیرفعال محسوب می‌شوند، اما مبادی و پیش‌فرض‌های معرفتی اندیشه‌ ابن‌خلدون را فراهم کرده است. او هم در تبیین جهان محسوسات و هم عالَم اجتماعی از استعاره‌های طبع‌گرایی سود جسته است.