بررسی تطبیقی ارادۀ الهی از دیدگاه ملاصدرا و روایات

اراده در انسان همراه با تصور، تصدیق و تغییرات نفسانی، حادث می شود. مسلماً این اراده، سزاوار ذات واجب الوجودی خداوند، نیست. از سوی دیگر، می دانیم ذات باری تعالی از ازل متصف به جمیع صفات کمالی است. اراده نیز از صفات کمال است و بنابراین، عقلا ذات باری تعالی نمی تواند خالی از این کمالِ ازلی باشد. لذا ملاصدرا در همه آثار فلسفی خود، اراده را از صفات ذاتی و همان علم، شوق و ابتهاجِ خداوند به نظام اصلح می داند. اما ظاهر روایات، با رد ارادۀ ذاتی و وحدت آن با علم، تاکید دارند ارادۀ خداوند صفتی حادث و همان احداث و فعل اوست. صدرا برای رفع تقابل میان دیدگاه عقل و روایات، در موضعی از شرحش بر اصول کافی، ضمن تاکید بر ارادۀ ازلی و عینیت آن با علم، ارادۀ حادث را نیز پذیرفته و قائل است اراده نیز مانند علم دارای مراتب است که بالاترین مرتبۀ آن ارادۀ ازلی اجمالی و پایین ترین مرتبۀ آن ارادۀ تفصیلی یا همان ارادۀ حادث است. اما این دیدگاه با توجه به شدت تاکید روایات بر نفی ارادۀ ازلی و عدم عینیت آن با علم، چندان راهگشا نیست. در این مقاله پس از گزارش آراء صدرا و مضامین روایات، برای حل این تقابل، پیشنهاد می شود، اراده ازلی خداوند را می توان به معنای قدرت بر اراده دانست. و اراده حادثِ مورد تاکید در روایات را به معنای ظهور و فعلیت آن به حساب آورد. لذا خداوند از ازل اراده دارد؛ اما از ازل اراده نمی کند. تاکید روایات بر حدوث اراده، ناظر به مقام اراده کردن خداوند است که با تحقق آن، فعل ضروری می شود و زاید بر ذات است. به همین دلیل موجب تغییر در ذات الهی نخواهد شد.

A Comparativs Study of the Divine Will from the Viewpoint of Mulla Sadra and Narrations

Will occurs in man along with imagination, affirmation and spiritual changes. This kind of will definitely is not apt forthe necessarily existent nature ofGod. On the other hand, all the qualities of perfection have been attributed to the Supreme Essencesince the pretime eternity. Will is among the attributes of perfection too therefore, the Supreme Essence rationally cannot be devoid of this eternal perfection. Hence, MullaSadra considers will one of the inherent attributes of God and the very knowledge, enthusiasm and delight of God for the most befitting system in all his philosophical works. But apparentlyrejecting inherent will and its unity with knowledge, narrations stress that God's will is an acquired attribute and His creation and action. To obviate the discrepancy between the perspective of intellect and that ofnarrations,Sadra affirmscreated will and believes that, like knowledge, will is of various degrees and its highest degree is the undifferentiated primordial will and its lowest level is the differentiated will or the very acquired willwhile stressing primordial will and its identicalitywith knowledge. However, considering the strong emphasis narrations place on rejecting primordial will and its lack of identicalitywith knowledge, this view is not very expedient. Following a review of Sadrarsquo s views and the implications of narrations aimed at resolving the abovementioned discrepancy,this paper suggests thatprimordial will can denote controlover will. And the acquired will emphasizedin narrationsis its manifestationand realization. Therefore, God has enjoyed will since the pretime eternity. The emphasis of narrations on the acquisition ofwillindicates Godrsquo s using will power the fulfillment of whichnecessitates action and is unnecessary for His essence. That's why it will not lead to any change in the Divine essence.