واکاوی نظریه اصل معنایی واژگان در معجم مقاییس‌اللغه ابن‌فارس و مفردات قرآن راغب

ابن فارس در معجم مقاییس اللغه و راغب اصفهانی در مفردات الفاظ القرآن، در فهم واژگان از نظریه «اصل معنایی» بهره جسته‌اند. این نظریه به صورت گسترده و جدی از سوی ابن فارس مطرح گردید. در این نظریه معنای استعمالی واژه، به عنوان گوهر معنایی، بن و یا همان اصل معنایی آن شناخته می‌شود به گونه‌ای که اصل معنایی با تطور و تغییر صیاغت و هیئت واژه باقی می‌ماند. براساس نظریه ابن فارس، هر واژه می‌تواند دارای اصل‌های متعدد معنایی باشد و هر یک از اصول در فهم عمیق واژه تاثیر به‌سزایی دارند، اما این نظریه، نزد راغب اصفهانی بر این اساس استوار است که هر ریشه لغوی تنها دارای یک اصل معنایی و سایر معانی، به آن اصل بازمی‌گردند. این نوشتار با بهره‌گیری از روش توصیفی تحلیلی به نتایجی دست یافته که مهترین آنان را این‌گونه می‌توان برشمرد: نظریه اصل معنایی با نظریه اشتقاق متفاوت بوده و از نظر رتبه متاخر از آن است. ابن فارس در موارد فراوانی به اصل معنایی واحد قائل شده که به نظر در این موارد موفق به کشف رابطه معنایی بین واژگان مشتق از یک ماده گردیده، اما در بقیه موارد به دلیل عدم موفقت در کشف رابطه معنایی جهت ارجاع به اصل واحد معنایی ناگزیر از ایجاد اصول معنایی شده است. در برخی از موارد دیدگاه راغب با ابن فارس در ارائه اصل معنایی واحد هماهنگ نیست و در برخی موارد ابن‌فارس در کشف اصل معنایی دقیق‌تر از راغب عمل کرده است. راغب برخلاف ابن فارس در صورت عدم کشف پیوند معنایی میان واژگان یک ماده به جای تاسیس و ایجاد اصل معنایی دیگر تنها به ذکر معنای آن واژه اکتفا کرده و در خصوص اصل معنایی آن یا ارجاع آن به اصل معنایی مذکور در آن ماده سکوت پیشه کرده است.

analysis of the theory of the semantic principle of words in ibn faris' mu'jam al-maqāyīs al-lughah and raghib's mufradāt al-qur’ān

ibn faris in his mu’jam al-maqāyīs al-lughah and raghib esfahani in his mufradāt al-fāẓ al-qur’ān used the theory of semantic principle in understanding words. this theory was widely and seriously proposed by ibn faris. in this theory, the practical meaning of a word is known as its semantic essence, its basis or its semantic principle, in such a way that the semantic principle remains with the evolution and change of the word’s formulation and form. according to ibn faris’ theory, each word can have multiple semantic principles, and each of the principles has a significant impact on the deep understanding of the word, but, this theory, according to raghib esfahani, is based on the fact that each lexical root has only one semantic principle and other meanings return to that principle. this article has reached the following conclusions by using the descriptive-analytical method, the most important of which can be listed as follows: the theory of semantic principle is different from the theory of derivation and is later in rank than it. in many cases, ibn faris has considered a single semantic principle, and in these cases, he seems to have succeeded in discovering the semantic relationship between words derived from a single article, but in other cases, due to his failure to discover the semantic relationship in order to refer to the single semantic principle, he has been forced to create semantic principles. in some cases, raghib’s view is not consistent with ibn faris’s in presenting a single semantic principle, and in some cases, ibn faris has acted more accurately than raghib in discovering the semantic principle. unlike ibn faris, in the absence of discovering a semantic connection between the words of a single article, raghib has contented himself with only mentioning the meaning of that word, instead of establishing and creating another semantic principle, and has remained silent about its semantic principle or its reference to the semantic principle mentioned in that article.