تفسیر حکمی معیت حق‌تعالی با جهان هستی در کتاب و سنت

از جمله مباحث بحث‌انگیز در حکمت، کلام و عرفان اسلامی بحث معیت حق‌تعالی درجهان هستی است که در آیات متعدد در قرآن و در روایات با تعابیر گوناگون مطرح شده است. هر علّتی ضرورتاً با معلول خود در ارتباط است و معلول نمی‌تواند آنی از علت تامه مطلقه خود منفک باشد. این امر حکمای، متکلمان و عرفا را بر ‌آن داشته تا سعی کنند به گونه‌ای توجیهاتی را ارایه دهند که تعابیر آنها با توحید حقیقی و به عبارتی با وحدت حقه حقیقیه حق‌تعالی و نیز با عوالم کثرت جهان هستی منافات نداشته باشد و به نوعی بتوانند خود را از قرارگرفتن در ورطه تشبیه و تنزیه نجات دهند. تصور ما این است که بدون مبانی حکمی نمی‌توان در تفسیر این نوع مباحث در آیات و روایات توجیهی منطقی و قابل قبولی ارایه داد، چرا که این گونه آیات که به ویژه به مباحث تکوینی می‌پردازد، به مبانی حکمی و جهان‌بینی برگرفته از خود قرآن و روایات نیاز دارد. بر این اساس، این مقاله ابتدا به اقسام وحدت و سپس به انواع معیت و سرانجام، با اتکای به خود آیات قرآنی و روایات معصومین(ع) به تحلیل حکمی موضوع معیت در عین وحدت و راه حل آن می‌پردازد.