ریشه‌یابی فرقه‌شناختی و تطورسنجی روایات مجازات شیخین پس از ظهور در متون روایی شیعی

نُه روایت در بحارالانوار به مجازات و سوزاندن شیخین به‌ دست قائم اشاره دارد. مساله این پژوهش تاریخ‌گذاری و ریشه‌یابی فرقه‌شناختی این روایات و نیز تطورسنجی آن‌هاست. بررسی منابع روایی فرق شیعی یعنی زیدیه، اسماعیلیه، نصیریه و دوازده ‌امامی نشان می‌دهد که ریشه این گفتمان به حلقه‌های غالیان قرن دوم به بعد می‌رسد و شرح و تفصیل آن توسط خصیبی پیشوای نصیریان صورت گرفته است. افکار غالیانه، جریان شعوبی‌گری و عرب‌ستیزی در شکل‌گیری و فربه‌شدن این گفتمان نقش بسزایی داشته و اصل تبّری از اصول کلامی امامی سبب راه یافتن این روایات به برخی منابع امامی شده است. در آثار متقدم امامیه این مجازات در قالب عباراتی موجز و مشابه فقط در انتهای دو روایت کمال‌الدین دیده می‌شود که تقطیع و تلخیصی است از آنچه پیش‌تر در میان غلات رواج داشته است. در اسناد هر دو روایاتِ صدوق نام متهمان به غلو به چشم می‌خورد. دلائل‌الامامه - کتابی غالیانه و مجهول‌المولف- نیز روایاتی در این موضوع دارد که متاثر از الهدایهالکبری است. بحارالانوار با تکرار چندباره روایات غلات و امامیه بسامد روایت را بالابرده است. تکرار این روایات در منابع اخباریان قرن یازده و بعد از آن این موضوع را در منظومه فکری امامیه برجسته کرده، حال‌آنکه ریشه این روایات به غلات و نصیری‌ها می‌رسد. این تحقیق با روش تحلیل محتوا با طی کردن گام‌هایی چون جمع‌آوری داده‌ها، مقوله‌یابی و کدگذاری روایات، مقایسه کمّی و کیفی آن‌ها و بررسی اسناد-متن روایات نتایج خود را ارائه داده است.

sectological and evolutionary roots of shaykhayn punishment narratives after their reappearance in shiite narrative texts

nine narratives in biḥār al-anwār refer to the punishment and burning of shaykhayn by qāīm. the problem of this research is to date and identify the sectological roots of these narratives as well as their evolutionary. examining the narrative sources of the shiite sect, namely zaidiyyah, ismailiyyah, nasiriyyah, and the twelver shiʿa, shows that the origin of this discourse goes back to the circles of exaggerators of the second century and later, and its explanation and detail was made by khasibi, the leader of the nasirians. exaggerated thoughts, the flow of populism and anti-arabism have played a significant role in the formation and growth of this discourse, and the principle of seeking innocence from imami theological principles has caused these traditions to enter into some imami sources. in the earlier works of imamiyyah, this punishment can be seen in the form of brief and similar phrases only at the end of kamāluddin’s two narratives, which is a summary of what was prevalent among exaggerators before. in the chain of narrators of both narratives of ṣadūq, the names of those accused of exaggeration appear. dalāil al-imāmah - an exaggerated book with an unknown author - also has narratives on this subject that are influenced by al-hidāyatul kubrá. biḥār al-anwār has increased the frequency of narratives by repeating the narratives of the exaggerators and imamiyyah several times. the repetition of these narrations in the sources of the akhbarians of the 11th century and later highlighted this issue in the imamiyyah intellectual system, while the roots of these narratives reach the exaggerators and the nasiris. this research has presented its results with the method of content analysis by going through steps such as data collection, categorization and coding of narrations, their quantitative and qualitative comparison, and the review of textual attributions of narratives.